Zarf Tümleci Nedir? Özellikleri, Örnekleri – Edat Tümleci

Zarf Tümleci Tanımı

Zarf tümleci, yüklemin anlamını zaman, durum, yön, miktar, tarz, vasıta, şart, sebep, birliktelik yönlerinden tamamlayan kelimeler ve kelime gruplarıdır.

» Edat tümleci (edatlı tümleç) olarak adlandırılan tümleçler de birer zarf tümlecidir.

• Akşama kadar çalıştık.
• Toprak derin derin ürperdi.
• Bu şiir yağmur yağarken yazdım.
• Ben resim çekmeyi de çok seviyorum.
• Akşama doğru eve varırız.
• Aşağı inmişti.
• İnsan âlemde hayal ettiği müddetçe yaşar.
• Bu hastahanede aylarca kalırsa, üç beş ameliyata dayanırsa, kurtarmaya çalışırız.
• On beş yaşına dek evinden uzun süreli ayrılmadı.
• Anlatılanları korkuyla dinledik.

• Hastayı ambulânsla getirmediler; taksiyle getirdiler.        vasıta
• Yağmur yağdığı için sular kesilmiş.                                    sebep
• Düşüncelerinizi bir kompozisyonla açılayın.                       araç
• Bazı öğrenciler anneleriyle gelmişlerdi.                             birliktelik

» Zarf tümlecini bulmak için yükleme “nasıl?, ne zaman?, ne kadar?, nereye?” ve “kiminle?, neyle?, niçin?, neden?, niye?”soruları sorulur. 

• Sağa sola bakmadan içeri girdi. (Nasıl?  Nereye?)
• İki arkadaş gece boyunca uzun uzun konuştular. (Ne zaman?  Nasıl?)
• Biz, akşamki trenle gideriz. (Neyle?)
• Raşit’i son gördüğümde Hüseyin’le geziyordu. (Kiminle?)
• Çocuk korkudan konuşmuyordu. (Neden?)
• Onu görmek için beklemiştik. (Niçin?)

Zarf Tümleci Türü

İsimler eksiz veya yön, vasıta, eşitlik ve bazı hâl ekleriyle, fiiller de zarf-fiil ekleriyle zarf görevi yapar.

• Kurduğun devlet asırlarca muzaffer yürüdü.
• Ankara, uzun tarihinin şaşırtıcı birleşimleriyle doludur.
• Ayağa kalktı ve kardeşiyle beraber dışarı çıktı.
• Hana sağ indi, ölü çıktı geçende.
• Kulak verdin mi yürekten kavala saza.
• Zaten yarı aç yarı tok ve bitkin bir hâlde  olduğundan ayakta fazla duramadı.
• O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

* Yön, zaman, tarz, sebep, vasıta, miktar ve şart bildiren bütün kelimeler ve kelime grupları zarf tümleci olarak kullanılabilir.

• Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir.
• Ankara’ya yaklaştıkça heyecanım artardı.
• Yavru kedi, hiç de iyileşecek gibi görünmüyordu.
• Tenha sokakta kaldım oruçsuz ve neşesiz.
• Cephaneleri bitince süngülerini taktılar ve düşmana doğru yürüdüler.
• Dört saatlik yolu, iki saatte, köpeklerden korktuğum için tarlaların arasından geçerek yürüyüverdim.
• Sırtınızdan para kazanmaya çalışırlar, bir kez uğradınız mı depreme.

* Tek kelimelik bazı zarflar ek aldıklarında zarf olmaktan çıkar, zarf tümleci oluşturmazlar.

• Yarın benimle gelir misin? (zarf)
• Yarını bekleyemem. (isim)
• İçeri>içeriye,
• dışarı>dışarıya,
• aşağı>aşağıya

Edatlarla kurulanlar (edat tümleçleri ya da edatlı tümleçler)

“ile”

• Ankara’ya uçakla giderler. (vasıta)
• Bizi boş vaatlerle kandırdılar. (araç)
• Hasan yaşlı annesiyle oturuyordu. (beraberlik)
• Arabanın gürültüsüyle irkildi. (neden)
• Öfkeyle kalkan zararla oturur. (nasıl, öfkeli ve zararlı)
• Sevinçle boynuma sarıldı. (nasıl, sevinçli bir hâlde)

“-E kadar”

• Dershaneye kadar gidelim.
• Akşama kadar çalıştık.

“için”

• Çalışmak için başvurdu. (amacıyla, başvurunun amacı, sebebi)
• Sınavı kazanmak için çalışmak gerekir.(sınavı kazanmanın şartı)
• Sıkıldığı için dışarı çıktı. (neden, dışarıya çıkmanın sebebi)
• Bu ayakkabıyı babam için aldım (özgülük)
• Bu iş için kaç lira ödedin? (karşılık)
• Senin için sorun yok tabi. (görelik)
• Bizim için ne diyorlar? (hakkımızda)
• Sizin için üç kişilik yer ayrıldı.  (aitlik)

“üzere, üzre”

• Sorunu halletmek üzere gidiyorum. (amaç, için)
• On dakika konuşmak üzere kürsüye çıktı. (için, amaç)

“-E göre”

• Başbakana göre enflâsyon düşük. (açısından)
• Ayağını yorganına göre uzat. (bakarak, ölçüsünde, uygunluk, kadar)
• Allah dağına göre kış verir. (uygunluk)
• Anlatılanlara göre ikisi de suçluymuş.  (bakılırsa, yönünden)
• Siz bana göre daha gençsiniz. (karşılaştırma)
• Kemal, Hasan’a göre daha uzundu. (karşılaştırma)
• Bana göre ayakkabınız var mı? (uygunluk)

“karşı”

• Edebiyata karşı ilgim vardı. (hakkında, yönelik)
• Denize karşı bir balkonu var. (yönelik)

“diye”

• Terfi edeyim diye yağcılık yapıyor. (amaç)
• Yağmur yağıyor diye dışarı çıkmadı. (neden)

“doğru”

• Ormana doğru yürüdük.
• Bana doğru bakıyor.

“dolayı, ötürü”

• Zayıflıktan dolayı sık sık hastalanıyor.
• Çalışmadığından ötürü canı sıkılıyor.

“-den” ekiyle de aynı anlam sağlanır.

• Sıkıldığımdan dışarı çıktım.

“karşın, rağmen “

• Çok uğraşmama karşın başaramadım.
• Tanımamasına rağmen onu takdir ediyordu.

“beri”

• Dün akşamdan beri görülmedi.
• Okuldan beri hiç susmadı.
• Yıllardan beri bu köyde yaşamaktalar.
• Kar, sabahtan beri yağıyor.

“yalnız”

• Cebinde yalnız yol parası vardı. » (sadece, edat)
• Beni yalnız sen anlarsın. » (sadece, bir tek)

“ancak”

• Seni ancak ebediyyetler eder istiab » (sadece)
• Onu ancak para ilgilendirir. » (sadece, bir tek);
• Bu işten ancak Hasan Usta anlar. » (sadece)
• Bu kömür ancak üç ay yeter. » (en fazla, olsa olsa)
• Sabah çıktılarsa akşama ancak gelirler. » (belki, ihtimal)

Zarf Tümleci Sayısı

Bir cümlede aynı veya farkı türden birkaç tane zarf tümleci bulunabilir. Zaman zarfı genellikle diğer zarf çeşitlerinin önünde, miktar zarfı da yüklemden önce kullanılır.

• Kızılay’a indiğim zaman, kalabalığa takılmamak için insanlar arasından hızla ilerlerim.
• “Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış
• Eski Şîrâz’ı hayal ettiren ahengiyle.”  (YKB)
• Çocukları ilk gördüğünde çok sevinmişti.

Ayrıca bakınız ⇒

CÜMLENİN ÖGELERİ

• Cümle Nedir?
• Yüklem
• Özne
• Nesne
• Dolaylı Tümleç
• Zarf Tümleci
• Cümle Dışı Unsurlar
• Cümlenin Öğelerini Bulurken…
• Cümlenin Öğeleri
• Cümle Türleri