Nesne (Düz Tümleç) Nedir? Nesne Türleri: Belirtili Nesne, Belirtisiz Nesne

Nesnenin Tanımı

Nesne: Yüklemde bildirilen ve öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen öğe nesnedir.

» Dolayısıyla sadece fiil cümlelerinden yüklemi geçişli fiil olanlar nesne alır. Az da olsa isim cümleleri de nesne alabilir.

» Düz tümleç de denir.

» Yükleme sorulan “ne?, neyi?, kimi?” sorularının cevabıdır.

• Burada son fırtına son dalı kırıyordu.
• Bütün bu yalılar, eski Boğaziçi hatıralarını sayıklar.
• Türk halkı bağımsızlığını, Ulu Önder’e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur.

Nesnenin Türü

» İsimler, zamirler, adlaşmış sıfatlar, tamlamalar, fiilimsiler, soru kelimeleri, kısaca özne olabilen bütün kelimeler, kelime grupları ve iç cümleler nesne olabilir. 

• Babam gazetesini okuyor; annem de yemek kitabından öğrendiği tarifleri kendi hükümdarlığında uyguluyordu.
• İyilik eden iyilik bulur.
• Ayıkla pirincin taşını.
• Bugün bana ne getirdin?
• Siz bunlardan hangisini istersiniz?
• Çocuk sevinçle, “Bitirdim!” dedi.
• Atalarımız, “Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.” demişler.
• Sabahları odadan odaya gezinerek düşünmeyi severim.

Nesne Çeşitleri

Belirtili nesne ve belirtisiz nesne olmak üzere ikiye ayrılır.

Belirtme hâl eki (-ı/-i/-u/-ü) alanlara belirtili; yalın hâlde olanlara da belirtisiz nesne denir.

• Her gün gazete okuyorum. (belirtisiz nesne)
• Gazeteyi her gün okuyorum. (belirtili nesne)

» Belirtisiz nesnenin kullanılması ile belirtili nesneninki arasında belirgin anlam farkı vardır. Nesnenin yeri de önemlidir. Belirtili nesnenin cümle içinde belirli bir yeri yoktur. Kullanıldığı yere göre cümleye değişik anlamlar katar.

• Bunu bana bir çocuk anlatı.            Vurgulanan: herhangi bir çocuk
• Bir çocuk bana bunu anlattı.          Vurgulanan: bu
• Her hafta bir kitabı okurum.          Belirli kitaplardan birini
• Bir kitabı her hafta okurum.          Belirli bir tek kitabı

» Belirtisiz nesne daima yüklemden hemen önce gelir. Yüklemle belirtisiz nesne arasına “de, dahi, bile” edatlarından başka bir kelime giremez.

• Her hafta bir kitap okurum.
• Bu günlerde herkes böyle şeyler anlatıyordu.
• Gezi sırasında sincap bile gördük.

» Bazı nesneler belirtme hâl eki almadıkları hâlde anlamca belirtili nesnedir.

• “Küçük bir çırak tutmalıyız.” derdi.
• Gaz lâmbası ışığında Ömer Seyfettin okurduk.

Nesnenin Sayısı

Bir cümlede birden fazla nesne bulunabilir; ancak bu nesneler belirtili veya belirtisiz olma bakımından aynı özelliği taşımalıdır.

• “Gurbette duyduğum sonu/ gelmez hüzünleri,
  Yaprakların döküldüğü/ hicranlı günleri,
  Andım birer birer, acıdım kendi hâlime.” (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
• Dağılmış eşyaları, / titreyen çocukları, / oraya buraya şaşkın koşuşan kadınları/ buğulu buğulu gördü.
• Uçurtmalar biraz gök, / açık hava, / rüzgâr ister.

* Bazı cümlelerde ikinci nesne, birincinin açıklayıcısıdır.

“Surların önünde, kemerlerinden hâlâ o ilk girişten bir akis saklayan kapılara bakarak, Türk tarihinin en güzel ve en büyük iklimlerinden biri olan o “Mayıs günü”nü, bize bu şehri ve onun emsalsiz güzelliklerini hediye eden günü beraberce yaşardık.” (Ahmet Hamdi Tanpınar)

Ayrıca bakınız ⇒

CÜMLENİN ÖGELERİ

• Cümle Nedir?
• Yüklem
• Özne
• Nesne
• Dolaylı Tümleç
• Zarf Tümleci
• Cümle Dışı Unsurlar
• Cümlenin Öğelerini Bulurken…
• Cümlenin Öğeleri
• Cümle Türleri