Haber (Bildirme) Kipleri Nelerdir? Özellikleri.

Haber (Bildirme) Kipleri, zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen fiillerin gerçekleşme zamanı bellidir.

1. Geniş Zaman (-r; -ar/-er/; -ır/-ir/-ur/-ür)

2. Şimdiki Zaman (-yor)

3. Gelecek Zaman (-acak, -ecek)

4. Di’li Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü; -ti, -tı, -tu, -tü)

5. Miş’li Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş)

Geniş zaman kipi geçmişten geleceğe uzanan geniş bir zaman kesimindeki oluş ve kılışları içine alır. Fiil kök ve gövdelerine “-r” ekinin getirilmesiyle yapılır. Ünsüzle biten, tek ve çok heceli kelimelerin durumuna göre bu ek “-er, ar; -ır,-ir,-ur,-ür” biçimlerini alır.

Örnek fiil çekimi:

• gel-ir-im
• gel-ir-sin
• gel-ir
• gel-ir-iz
• gel-ir-siniz
• gel-ir-ler

Örnek:

• Şimdi yiğidi atar, yıkar, yere serer, delik deşik eder.

Geniş zaman kipinin olumsuzu, birinci teklik ve çokluk şahıslarında “-ma” olumsuzluk; ikinci, üçüncü teklik ve çokluk şahıslarında ise olumsuz geniş zaman eki durumundaki “-maz,-mez” eki ile kurulur.

Örnek:

• Kan Turalı hak bildiği yoldan geri dönmezdi.

Fiilin söylendiği anda yapılmakta olduğunu bildirir. Fiilin yapılışı ile anlatım aynı anda gerçekleşmektedir. “-makta, -mekte” ve ‘‘-mada, -mede” ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı katar. Olumsuzu -ma, -me eki ile yapılır.

Örnek fiil çekimi:

• gel-(i)-yor-um
• gel-(i)-yor-sun
• gel-(i)-yor
• gel-(i)-yor-uz
• gel-(i)-yor-sunuz
• gel-(i)-yor-lar

Örnek:

• Gördüler ki namus için durmuyor.
• Anlamıyorum dilinden artık, /Geceyi saran güzelliğin.
• Ders çalışmaktayım.

Fiilin gelecek zamanda yapılacağını bildirir. Anlatım önce, fiil sonra gerçekleşir.

Örnek fiil çekimi:

• gel-eceğ-im
• gel-ecek-sin
• gel-ecek
• gel-eceğ-iz
• gel-ecek-siniz
• gel-ecek-ler

Örnek:

• Canavarların sultanı aslandır, onunla da oyun göstersin, kızı ondan sonra vereceğim. Onların övgülerine inanmayacak, hayallerini hele hiç anlamayacak…

Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını gördüğünü ya da bildiğini ifade eder. Olumsuzu “-ma, -me” eki ile yapılır.

Örnek fiil çekimi:

• gel-di-m
• gel-di-n
• gel-di
• gel-di-k
• gel-di-niz
• gel-di-ler

Örnek:

• Babasının, anasının ellerini öptü.
• Aylar geçti ama hâlâ evine dönmedi.

Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını başkasından duyduğunu, öğrendiğini ifade eder. Olumsuzu “-ma, -me” eki ile yapılır.

Örnek fiil çekimi:

• gel-miş-im
• gel-miş-sin
• gel-miş
• gel-miş-iz
• gel-miş-siniz
• gel-miş-ler

Örnek:

• Karşı yatan kara dağını aşmağa gelmişim.
• Galiba buralara şimdiye kadar hiç bozucu bir insan eli değmemiş…

Ayrıca bakınız⇒

• Dilek (Tasarlama) Kipleri Nelerdir?
• Fiil Çekim Tablosu