Fiillerde (Eylemlerde) Zaman

FİİLDE ZAMAN

Fiiller bir yargıyı iletirken hareketin, oluşun, kılışın, durumun, işin gerçekleştiği ya da gerçekleşeceği zamanı da belirtirler.

Zaman, bu yüzden fiil çekiminde;

• (geçmişte) yapıldığını,
• (şu an) yapılmakta olduğunu veya
• (gelecekte) yapılacağını vb.

haber veren soyut kavramdır.

Dilimizde üç temel zaman (şimdiki, gelecek, geçmiş) vardır:

1. Şimdiki Zaman:

Eki: – yor

Örnek çekim:

• gel(i)-yor-um,
• gel(i)-yor-sun,
• gel(i)-yor;
• gel(i)-yor-uz,
• gel(i)-yor-sunuz,
• gel(i)-yor-lar

İçinde bulunulan zamandır.

Fiilin, içinde bulunulan zamanda gerçekleştiğini ya da gerçekleştirildiğini anlatır.

2. Geçmiş Zaman:

Fiilin, içinde bulunulan zamandan önce gerçekleştiğini bildirir. Bilinen ve öğrenilen olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Bilinen (=Görülen) Geçmiş Zaman: 

Öznenin bizzat gördüğü veya yaşadığı fiilleri bildirir.

Eki: -dı/-di/-du/-dü ; -tı/-ti/-tu/-tü

• yaz-dı-m
• bil-di-m
• kaç-tı-m
• geç-ti-m
• koş-tu-m
• düş-tü-m

b) Öğrenilen (=Duyulan=Anlatılan Geçmiş Zaman):

Öznenin görmediği, yaşamadığı, ancak başkasından duyarak anlattığı fiilleri bildirir.

Eki: -mış/-miş/-muş/-müş

Örnekler:

• yaz-mış
• gel-miş
• oku-muş
• gör-müş

3. Gelecek Zaman:

Fiilin, içinde yaşanılan zamandan sonra gerçekleşeceğini, şimdilik tasarı hâlinde olduğunu bildirir.

Bu “zaman”lara basit ya da ana zaman denir.

4. Geniş Zaman:

Bu ana zamanların dışında bir de geniş zaman vardır ki bu, fiilin her zaman yapıldığını bildirdiği için yukarıdaki bütün zamanları kapsar, başka bir ifadeyle yukarıdaki zamanların tümü geniş zamanı oluşturur. Böylece “zaman” sayısı beşe yükselmiş olur.

Eki:

• ünlü ile biten fiillerde: -r
• diğerlerinde: -ar/-er ; -ır/-ir/-ur/-ür
• olumsuz çekimi: -maz/-mez

Örnek:

• başla-r -> olumsuzu -> başla-maz
• yaz-ar -> olumsuzu -> yaz-maz
• gez-er -> olumsuzu -> gez-mez
• açıl-ır -> olumsuzu -> açıl-maz
• geçil-ir -> olumsuzu -> geçil-mez
• bul-ur -> olumsuzu -> bul-maz
• gör-ür -> olumsuzu -> gör-mez

Bu “zaman”ları çekimli fiillerde zaman (haber kipi) ekleri temsil eder. Bu eklerin üzerine tekrar bazı haber veya dilek kip ekleri getirilerek birleşik zamanlar oluşturulur.

Ayrıca bakınız:

FİİLLER (EYLEMLER)

• Fiiller (Eylemler)
• Fiilimsiler (Eylemsiler) Türleri, Özellikleri
• Fiilde (Eylemde) Kip: Haber Kipleri, Dilek Kipleri
• Fiillerde (Eylemlerde) Çatı: Öznelerine ve Nesnelerine Göre Fiil Çatıları
• Yapısına Göre Fiiller (Eylemler)
• Fiillerde Hareket-Anlamına Göre Fiiller
• Fiillerde Kişi (Şahıs)
• Fiillerde (Eylemlerde) Zaman
• Fiillerde (Eylemlerde) Anlam/Zaman Kayması