Tecahül-i Ârif (Bilmezlikten Gelme) Edebi Sanatı

Tecahül-i Ârif (Bilmezlikten Gelme): Bir anlam inceliği yaratmak ya da nükte yapmak için, şairin, çok iyi bildiği bir şeyi bilmiyor görünerek söz söylemesine tecâhül-i ârif denir.

Örnekler:

“Yılın ilk karı yağdı
İyice kısaldı günler
Ölülerimiz üşür mü ki?”

Son dizede şair ölülerin üşümediklerini bildikleri halde, sorudan yaralanarak bu durumu bilmezlikten geliyor.

“Sözü yazdımdı da kalmış öbür entaride
Va’diniz bûse mi vuslat mı unuttum ne idi”

• vaad: herhangi bir konuda söz vermek.
• buse: öpücük.
• vuslat: kavuşma.

Şair, sevgilisinin kendisine buse mi vuslat sözü mü verdiğini unuttuğunu belirterek bildiği bir gerçeği bilmezlikten geliyor.

“Ey şûh Nedimâ ile bir seyrin işittik
Tenhaca varıp Göksu’ya işret var içinde”

• şûh: çılgın.
• tenhaca: gizlice.
• işret: yeme içme.

Bu beyitte, sevgili ile Göksu’ya gezmeye giden de Nedim, bunu başkasından işitmiş gibi gibi söyleyen de Nedim’dir.

“Âb-ı gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem
Yâ muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su”

(Bilmiyorum, dönen kubbe “gökyüzü” kendiliğinden mi su rengindedir; yoksa göz yaşlarım mı gökyüzünü kaplamıştır. )

Fuzuli bu beytinde, gökyüzünün niçin su renginde olduğunu bilmediğini söyleyerek, döktüğü göz yaşlarının gökleri kaplaması nedeniyle böyle olabileceği ihtimalini ileri sürüyor. Doğal olarak şairin gökyüzünün niçin su renginde olduğunu bilmemesi imkânsız; fakat böylece ne kadar çok ağlamış, çok gözyaşı dökmüş olduğunu nükteli bir tarzda belirtmiş oluyor. Bu beyitte tecâhül-i ârif ile mübalağa da vardır.

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

1- “Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım
Kurbanın olam var mı benim bunda günahım”

2- “Dün gece yoktu ki / Bu dağ buraya nasıl gelmiş?”

3- “Çördükler,cevizler, iğdeler
Gidin bakın gölgeleri orda mı?”

4- “Şakaklarıma kar mı yağdı ne var
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? ”

5-Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer? ”

6- “Arzu dolu, yaşamak dolu
Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan? ”

7- “Su insanı boğar, ateş yakarmış
Her doğan günün bir dert olduğunu
İnsan bu yaşa gelince anlarmış.”