Dil Göstergeleri ve Özellikleri

Dil bilimciler “kelime” yerine “gösterge” terimini kullanmaktadırlar. İnsanlar kavramlarla düşünür, düşündüklerini de göstergelerle anlatırlar. Dil göstergeleri nesne ve kavramların kendisi değildir.

Kedi,elma gibi somut; acıma,sevinç gibi soyut kavramların göstergesi sözcüklerdir. Bir göstergenin hem ses hem kavram yönü vardır. İkisi birbirinden ayrılamaz. Bir göstergenin anlamı, kullanıldığı yere ve zamana göre değişir.

Kedi sözcüğü k-e-d-i seslerinden,elma sözcüğü de e-l-m-a seslerinden oluşur. Kedi sözcüğü zihnimizde küçük evcil hayvanı canlandırır. Bu onun kavram yönüdür. Bir de sözcüğün anlam yönü vardır ki bu, sözcüğün cümle içinde kullanımına göre değişir.

Dilde anlamı olan en küçük birime dil göstergesi denir. Türkçede kelimeler ve fiil çekim ekleri dil göstergesidirler. Her dil göstergesi, gösteren ve gösterilenden oluşur. Gösteren algılama alanıyla ilgilidir, sesler ve onların işareti olan harflerden oluşurlar.

“Bizim kedimiz tekirdir.” grçek anlamında kullanılmıştır. “Büyük Kedilerin Günlüğü, belgeselini izledik.” burada kedigillerin hepsini anlatır. “İstediğin olmadı mı hemen kedi gibi tırnaklarını çıkarırsın.” bir benzerliği anlatmıştır.

Göstergelerin gerçek dünyada gösterdikleri varlıklara, nesnelere ve durumlara gönderge denir. Gönderge ve gösterge algılanır, gösterilen bir kavram, yani gönderge zihinde uyandırdığı izlenim, gerçekleştirdiği görüntü o göstergenin özelliklerinin toplamıdır. Bu bir soyutlamadır. Çiçek denilince bütün çiçeklerin ortak yanı anlaşılır.

Sözcük ve kavram arasında ayna ile aynadaki görüntü kadar yakın bir anlam ilişkisi bulunmaktadır. Örneğin, at sözcüğünü duyduğumuz ve okuduğumuz zaman zihnimizde hemen bir at kavramı oluşur. Bu nedenle dilbilimde sözcüğe gösterge adı verilir. Genellikle at kavramı bütün dillerde aynıdır. Ancak bu kavramı belirten göstergeler değişir.

Dil Göstergelerinin Özellikleri

• Dil göstergeleri ses taklidi kelimeler dışında nedensizdirler. Oldukları gibi kabul edilmişlerdir.
• Gösterge çizgiseldir. Gösteren düzleminde seslerin art arda gelmesi göstergeye bu özelliğini kazandırır. Görsel iletişimde böyle değildir.
• Dil göstergeleri sebepsiz yere bırakılıp yerlerine yenileri uydurulmaz, dil kendi doğal seyri içinde değişebilir.
• Dilde her şey ayırıcı birimlerin birleşimiyle işler.
• Dilin çift eklemliliği bir başka özelliğidir.

————————

Kendi dışında başka bir şeyi gösteren, düşündüren, onun yerini alabilen, sözcük, nesne, görünüş veya olgulara gösterge denir.

Yine bir göstergenin gerçek dünyadaki karşılığına gönderge denir. Sözcükler, resim, şekil, işaret gibi diğer ögelere de gösteren adı verilir. Eğer gösteren olgu akılda birtakım görüntüler oluşturuyorsa; bu da gösterilendir.

Göstergeler üç gruba ayrılır:

1. Dil göstergesi: Söz veya yazıyla gerçekleştirilen her türlü eylem bu gruba girer. Her sözcük bir dil göstergesidir.
2. Doğal gösterge: Doğal güzellikler, yaprakların sararması gibi durumlar doğal göstergelerdir.
3. Sosyal gösterge: Trafik ışıkları, görgü kuralları gibi sosyal ögeler, sosyal göstergelerdir.

İletişimde Kullanılan Göstergeler

1. Dil Göstergeleri:

Söz ve yazıyla gerçekleştirilen her eylem bu gruba girer. İnsan duygu ve düşüncelerini en iyi şekilde dil ile anlatır. Dille gerçekleştirilen iletişim resim, şekil, işaret ve vücut diliyle yapılan iletişimden daha güçlü ve daha kullanılışlıdır.

2. Dil Dışı Göstergeler:

Resim, şekil, işaret, hareket, jest ve mimikler bu gruba girer.

a) Belirti: Amacı olmayan, istem dışı gelişen doğal göstergelere denir. Belirtide gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki nedenlidir.

• Örneğin; dumanın görülmesi ateşin olduğunu gösterir.

b) Belirtke: İletişim kurma, bir ileti aktarma, bir bilgi verme amacı içeren göstergelerdir. Gösteren ve gösterilen arasındaki ilişki nedensiz ve uzlaşımsaldır.

• Örneğin; Trafik levhaları

c) İkon (görsel gösterge): Dili kullanmadan bilgi ve iletileri aktaran en basit araçlardır. Temelde benzerlik ilişkisi vardır.

• Örneğin, bir kişinin fotoğrafları, resim, heykel vb.

d) Simge: Bir toplumda bir gösteren ile gösterilen arasında sürekliliğini koruyan uzlaşımsal ve çoğunlukla da nedensiz olan ilişkiye dayanan görsel biçime denir. Simgeler, kavramların yerini tutan somut göstergelerdir.

Örneğin;

• güvercin barışın,
• kalp, aşkın,
• dengede duran terazi, adaletin,
• kum saati, zamanın
• bayrak, bağımsızlığın

simgesidir.

Dil ve Anlatım

• Anlatım ve Özellikleri
• Anlatıma Hazırlık
• Anlatımda Tema-Konu
• Anlatımda Sınırlandırma
• Anlatm-Anlatıcının Amacı
• Anlatıcının Tavrı
• Anlatımın Özellikleri
• Anlatımın Oluşumu
• Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması
• İmla (Yazım) Kuralları