Muhammes Nedir? Muhammes Özellikleri, Örnekleri

Beşer mısralık bendlerle kurulan nazım şeklidir. En az 4, en çok 7 bend olurlar. İki çeşidi vardır. Birinci bendin mısraları kendi aralarında, diğer bendlerin ilk dört mısraı, hepsi ayrı ayrı kendi içinde, beşinci mısraları da birinci bend ile kafiyeli olan muhammeslere müzdevic muhammes denir (aaaaa-bbbba-cccca-…).

İlk bendin dört ve beşinci ya da yalnız beşinci mısraının öteki bendlerin sonunda tekrarlanması ile yapılan muhammeslere de mütekerrir muhammes adı verilir. (aaaan-bbban-cccan-dddan-…) aaaan-bbban-cccan-…dddan-…)

Bu nazım şekli her konu için kullanılır.

• Beş dizelik bentlerden oluşan bir nazım  biçimidir.
• Bent sayısı 4 ile 8 arasında  değişmektedir.
• Muhammes nazım biçimiyle her konu ele  alınabilir; çoğunlukla felsefî düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır.
• Uyak düzeni “aaaaa / bbbba / cccca…” şeklindedir.
• Bu türde en çok Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir.
• Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “muhammes-i mütekerrir“, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “muhammes-i müzdeviç” adı verilir.

Örnek 1:

Muhammes-i müzdevic

aaaaa / bbbba / cccca

Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm
Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm
Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm
Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm.

Meyl-i vasi eğmiş kadümi çeng-i bezm-i yâr tek
Reglerüm sızlar el ursam çeng üzre târ tek
Çeng ne mümkin kim ide zârlıg men zâr tek
Bes ki memlûyem hevâ-yı aşka mûsikâr tek
Min figân her dem çıkar her üstühânumdan menüm.

Ey hayâlün halveti nakd-ı revânum mahzeni
Gözyaşı olur revân her dem hayâl itsem seni
Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni
Gel gözüm nûru Fuzulî tek çok ağlatma meni
İncimez mi hâtırun munca figânımdan menüm.

(Fuzûlî)

Örnek 2:

Muhammes-i mütekerrir

aaaaa / bbbba / ccccaŞâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen
Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen
Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen
Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen
Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen
Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan
Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan
Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan
Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

(Yahya Bey)

Tardiyye kafiyeli
aaaaa / bbbaa / cccaa

Son iki mısrası nakarat olan muhammeslere edebi­yatımızda çok az rastlanmıştır.

Bu kafiye şekilleri dışında, daha çok Tanzimattan sonra görülen değişik kafiye düzenlerinde:

“aaaaa / b b b a a / c c c a “ kafiyeli,

“aaaav / b b b b v / ccccv” tardiyye kafiyeli ya da murabbâlarda da olduğu gibi “aaaaa bbbbb ccccc” şeklinde de her bendi ayrı kafiyeli muhammesler de yazılmıştır.

Örnek 3:

aaaaa / bbbaa / cccaa

Eyler ise sana bu çarh-ı felek gaddarlık
Kuşanup gaddâreni göster ana cebbârlık
Hatm olupdur mushaf-ı hüsnünde meh-ruhsârlık
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.

Kullanın saf saf turup şol dem ki şöhret göstere
Atılup top u tufeng ftTAka lıcybet göstere
Erlik oldur bekleye yirin şecâ’at göstere
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.

Bir nefesde cem-i küffârı perîşân eyledün
Ceng-i tâbûrun selâtin içre destân eyledün
Rûhını Sultan Murâdun şâd u handân eyledün
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi misliin cihâna feyz olaldan varlık.

(Nev’i)

————————————————————–

Uyarı: Beş dizeli bentlerden oluşan  “tardiyye, tahmis, taştir” adlı nazım biçimleri de vardır:

Tardiyye: Muhammesten farkı, başka bir aruz kalıbıyla yazılması ve  uyak düzenidir. Tardiyeler “aaaab/ccccb/ddddb…” şeklinde uyaklanır.

Tahmis: Bir gazelin beyitleri önüne üçer mısra ilave edilerek  oluşturulan nazım biçimidir. Uyak düzeni “aaaAA/bbbBA/cccCA…”  şeklindedir.

Taştir: Genellikle bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç  dize getirilerek oluşturulan nazım biçimidir. Uyak düzeni  “AaaaA/BbbbA/CcccA…” şeklindedir. 

• MÜSEDDES: Bentleri altı mısradan oluşan nazım biçimidir.
• MÜSEBBA: Bentleri yedi mısradan oluşan nazım biçimidir.
• MÜSEMMEN: Bentleri sekiz mısradan  oluşan nazım biçimidir.
• MÜTESSA: Bentleri  dokuz mısradan oluşan nazım biçimidir.
• MU’AŞŞER: Bentleri on mısradan oluşan  nazım biçimidir.

Ayrıca bakınız->> Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri / Nazım Türleri ve Özellikleri