İttihat ve Terakki Cemiyeti (Fırkası), Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde büyük rol oynamış, imparatorluğun siyasi ve toplumsal yaşamını derinden etkilemiş bir harekettir. İşte İttihat ve Terakki hakkında detaylı bilgi:
Kuruluşu ve Gelişimi:
- İlk Kuruluş (1889): İttihat ve Terakki'nin temelleri, 21 Mayıs 1889'da İstanbul'daki Askeri Tıbbiye Mektebi öğrencileri tarafından "İttihad-ı Osmanî Cemiyeti" adıyla gizli bir örgüt olarak atıldı. Amaçları, II. Abdülhamid'in baskıcı yönetimine son vermek ve askıya alınan 1876 Kanun-ı Esasi'sini (Anayasa) yeniden yürürlüğe koymaktı.
- Jön Türk Hareketiyle Birleşme: Cemiyet, özellikle Avrupa'ya kaçan Jön Türk aydınlarıyla bağlantı kurarak büyüdü. 1907'de Paris'teki "Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti" ile Selanik'teki "Osmanlı Hürriyet Cemiyeti"nin birleşmesiyle bugünkü adını aldı.
- Gizli Örgütlenmeden Siyasi Partiye: Başlangıçta gizli bir örgüt olarak faaliyet gösteren İttihat ve Terakki, 1908'de II. Meşrutiyet'in ilan edilmesinde kilit rol oynadı. Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte yasal bir siyasi parti haline geldi ve kulüpler açarak halk arasında örgütlenmeye başladı.
Amaçları ve İdeolojileri:
- Kanun-ı Esasi'nin Yeniden Yürürlüğe Konulması: En temel amaçlarından biri, II. Abdülhamid tarafından askıya alınan anayasayı ve meclisi yeniden işler hale getirmekti.
- Osmanlıcılık: Başlangıçta imparatorluk bünyesindeki tüm milletleri Osmanlı kimliği altında birleştirme ve imparatorluğun bütünlüğünü koruma amacı güdüyorlardı.
- Modernleşme ve Batılılaşma: Osmanlı'yı modernleştirerek Batılı devletler seviyesine çıkarma hedefi taşıyorlardı. Eğitim, ordu ve ekonomi alanında reformlar yapmayı savunuyorlardı.
- Hürriyet ve Adalet: Dönemin baskıcı yönetimine karşı hürriyet ve adaleti savunuyorlardı.
- Türkçülük/Turancılık (Sonraki Dönem): Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nın etkisiyle Osmanlıcılık fikri zayıflayınca, özellikle Enver Paşa gibi liderlerin etkisiyle Türkçülük ve Turancılık ideolojileri öne çıkmaya başladı.
Önemli Liderleri:
İttihat ve Terakki'nin önde gelen liderleri arasında şunlar sayılabilir:
- Talat Paşa (Sadrazam): Cemiyetin önemli sivil liderlerinden ve daha sonra Sadrazamlık yapmış kilit isimlerden biriydi.
- Enver Paşa (Harbiye Nazırı): Askeri kanadın güçlü lideriydi ve I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın Almanya yanında savaşa girmesinde etkili oldu.
- Cemal Paşa (Bahriye Nazırı): Üç Paşalar olarak bilinen lider kadrosunun diğer önemli ismiydi.
- Dr. Nâzım, Mithat Şükrü Bleda, Ziya Gökalp, Kara Kemal gibi birçok önemli isim de İttihat ve Terakki içinde yer almıştır.
- Mustafa Kemal Atatürk: Genç bir subayken İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katılmış, ancak ordunun siyasetten uzak durması gerektiği düşüncesiyle daha sonra cemiyetten ayrılmıştır.
İktidar Dönemi ve Etkileri:
- II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918): İttihat ve Terakki, 1908'deki Hürriyet İnkılabı ile fiili olarak iktidarı ele geçirdi ve 1913 Bab-ı Ali Baskını'ndan sonra mutlak iktidar oldu. Bu dönem Osmanlı tarihinin en çalkantılı dönemlerinden biridir.
- Reformlar: Eğitim, hukuk, ordu ve ekonomi alanında önemli reformlar yapmaya çalıştılar.
- Balkan Savaşları (1912-1913): İttihat ve Terakki döneminde yaşanan en büyük felaketlerden biriydi. Osmanlı İmparatorluğu Balkan topraklarının büyük bir kısmını kaybetti.
- I. Dünya Savaşı (1914-1918): Enver Paşa'nın etkisiyle Osmanlı İmparatorluğu Almanya saflarında I. Dünya Savaşı'na girdi. Bu savaş, imparatorluğun sonunu getiren önemli bir dönüm noktası oldu.
- Tehcir Kanunu (1915): Ermeni tehciri, İttihat ve Terakki iktidarı döneminde yaşanan ve tartışmalara yol açan önemli bir olaydır.
Sonu ve Mirası:
- Savaş Sonrası ve Liderlerin Kaçışı: I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı'nın yenilgisiyle sonuçlanmasının ardından, İttihat ve Terakki liderleri ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.
- Cemiyetin Feshi: İttihat ve Terakki Cemiyeti, Mondros Mütarekesi sonrası kendini feshetti.
- Milli Mücadele'ye Etkisi: İttihat ve Terakki'nin Anadolu'daki yaygın teşkilatları ve birçok eski İttihatçının Milli Mücadele kadrolarında yer alması, Kurtuluş Savaşı'nın örgütlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Mustafa Kemal Atatürk de eski bir İttihatçıydı ve Milli Mücadele'yi başlatan kadronun önemli bir kısmı İttihatçı kökenliydi.
İttihat ve Terakki, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılma sürecinde önemli bir aktör olmuş, hem olumlu hem de olumsuz birçok gelişmeye imza atmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecine de dolaylı yoldan önemli bir miras bırakmıştır.
