Şem ü Pervane, tasavvufî aşkın anlatıldığı alegorik ve sembolik bir mesnevidir. Eserde Şem, Allah'ı, Pervane ise âşıkı temsil eder. Pervane, Şem'in ışığına hayran kalır ve ona kavuşmak için yanıp tutuşur. Sonunda Pervane, Şem'in alevlerine atılır ve yok olur. Bu, âşığın Allah'a kavuşmak için benliğini feda etmesi gerektiğini sembolize eder.
Şem ü Pervane hikayesi ilk olarak Farsça yazılmış ve daha sonra birçok dile çevrilmiştir. Türkçe'de bu hikayeyi anlatan en meşhur eserler Zâtî ve Lâmiî Çelebi'nin mesnevileridir.
Zâtî'nin Şem ü Pervane mesnevisi 1485 yılında yazılmıştır. Eser 3937 beyitten oluşmaktadır. Hikayenin yanı sıra eserde tasavvuf felsefesiyle ilgili bilgiler de yer almaktadır.
Lâmiî Çelebi'nin Şem ü Pervane mesnevisi 1532 yılında yazılmıştır. Eser 2700 beyitten oluşmaktadır. Zâtî'nin eserine göre daha sade bir dille yazılmıştır.
Şem ü Pervane hikayesi, Türk edebiyatında çokça işlenen bir temadır. Bu hikayeyi anlatan birçok şiir, hikaye ve roman da yazılmıştır.
Şem ü Pervane ile ilgili bazı deyimler ve atasözleri:
- Pervane gibi yanmak: Aşık olmak, sevdiği için çok üzülmek.
- Şem'ine pervane olmak: Birini çok sevmek, ona hayran olmak.
- Alev alev yanmak: Çok heyecanlanmak, öfkelenmek.
- Yanan şem'e pervane durmaz: Güzel ve çekici birine herkes hayran olur.
Şem ü Pervane hikayesinin tasavvuftaki anlamı:
Tasavvufta Şem, Allah'ı, Pervane ise âşıkı temsil eder. Pervane, Şem'in ışığına hayran kalır ve ona kavuşmak için yanıp tutuşur. Sonunda Pervane, Şem'in alevlerine atılır ve yok olur. Bu, âşığın Allah'a kavuşmak için benliğini feda etmesi gerektiğini sembolize eder.
Pervanenin Şem'in alevlerine atılması, aynı zamanda nefsin terbiye edilmesi ve yok edilmesi gerektiğini de sembolize eder. Nefis, insanın bencil arzularını ve isteklerini temsil eder. Âşık, Allah'a kavuşmak için nefsini terbiye etmeli ve yok etmelidir.
Şem ü Pervane hikayesi, tasavvuftaki aşk ve vuslat kavramlarını anlatan önemli bir hikayedir. Bu hikaye, âşığın Allah'a kavuşmak için kat etmesi gereken aşamaları sembolize etmektedir.
