Machiavelli
Machiavelli Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri
Machiavelli, Niccolo (d. 3 Mayıs 1469. Floransa – ö. 21 Haziran 1527. Floransa) Floransalı siyaset kuramcısı, yazar ve devlet adamı.
Machiavelli, 1513’te yazdığı, ama ölümünden sonra yayımlanan II Principe (1532; Hükümdar, 1932, 1985) adlı başyapıtında siyasette devlet çıkarlarının belirleyici olması gerektiğini savunmuş ve bu yaklaşımıyla gerçekçi siyaset kuramının öncüleri arasında sayılmıştır.
Machiavelli’nin ailesi, Floransa’nın 13. yüzyıldan başlayarak bazen önemli devlet görevlerine de gelen en zengin ve seçkin aileleri arasında sayılıyordu. Hukuk doktoru olan babası ailenin en yoksul üyelerinden biriydi. Borçlanın ödeyemez duruma düştüğü için kamu görevlerinden yasaklanmıştı ve mesleğini gizlice sürdürüyordu. Niccolo’nun yeteneğine uygun bir eğitim görmemesinin nedeni büyük olasılıkla bu yoksulluktu.
1498’de Floransa yönetiminde aşırı dinsel ve siyasal reformlara girişen Girolamo Savonarola’nın idamını ve muhalif hizbin zaferini izleyen hükümet değişikliklerinden sonra, Niccolo Machiavelli henüz 29 yaşındayken ikinci cancelleria’nın başına getirildi. Başlangıçta yalnızca cumhuriyetin içişlerini kapsayan görevi sonraları yürütme organı Onlar Konseyi (i Dieci) sekreterliğiyle birleştirildi. Machiavelli ayrıca, Floransa yürütme konseyi Signoria’nın izniyle ve bu konsey adına, dış ilişkileri ve savunmayı yöneten magistrato sekreterliğini de yürütüyordu. 1500’de Fransa’ya gönderilerek ilk önemli diplomatik görevini üstlendi.
Machiavelli beş ay sonra Floransa’ya döndüğünde cumhuriyet, İtalya’nın orta kesiminde kendi adına bir prenslik kurmaya çalışan Cesare Borgia’nın girişimleri yüzünden çöküntünün eşiğine gelmişti. Machiavelli görevlerini sürdürürken Del modo di trattare i sudditi della Val di Chiana ribellati (1503: Chiana Vadisinin Ayaklanan Uyruğuyla Başa Çıkmanın Yolu) adlı kısa çalışmasını tamamladı. Bu yapıtında, yeni bir öğretinin temel ilkesi ilk kez vurgulanıyordu: “Dünya her zaman, hep aynı ihtiraslara sahip insanlarla dolu olmuştur”.
İki kez Cesare Borgia’ya gönderilen Machiavelli, Cesare’nin Sinigaglia’da ayaklanan adamlarından kanlı bir biçimde öç almasına tanık oldu (31 Aralık 1502). Descrizione del modo tenuto dal Duca Valentino nello ammazzare Vitellozzo…. (Valentino Dükünün Vitellozzo’yu oldurmek İçin Kullandığı Yöntem Üzerine….) adlı yapıtında bu olayı anlattı. Cesare güçlü kişiliğiyle, doğal bir soyutlama ve kuramlaştırma yeteneği olan Machiavelli’yi önemli ölçüde etkiledi. Amansız, azimli ve kurnaz prens birkaç ay içinde kendisi için bir dominyon elde etmişti. Machiavelli, İtalya’nın ümitsiz sorunlarına acil çareler bulacak ideal “yeni hükümdar” için Cesare’nin niteliklerini ve yöntemlerini benimsedi. Bu Cesare’nin kişiliğine hayranlık duyması anlamına gelmiyordu. Cesare Borgia’nın babası Papa VI. Alexander ve ardılı III. Pius’un kısa aralıklarla ölmesi üzerine Machiavelli Borgiaların amansız düşmanlarından II. Julius’u papa seçen kardinaller toplantısı için Roma’ya gönderilmişti. Orada, gitgide artan bir küçümsemeyle, kahramanının çöküşüne tanık oldu ve Cesare’nin hapsedilmesini “İsa’ya başkaldıran biri olarak hak ettiği” gerekçesiyle onayladı.
Bu arada Piero Soderini Floransa’da ömür boyu başyargıç (gonfaloniere) seçilmişti. Machiavelli kısa sürede onun güvenini kazandı. Böylece askeri alandaki düşüncelerini gerçekleştirmeye cesaret edebildi. İtalyan devletlerinin orduları yüzyıllardır paralı askerlerden oluşuyordu; Machiavelli bunların disiplinsizliğini, sadakatsizliğini ve kendini beğenmişliğini uygulamada görmüştü. Eski Roma’nın askeri deneyimleri ile Fransa ve Romagna örneklerinden esinlenerek, Floransa topraklarındaki halklardan asker toplanması düşüncesini hararetle savundu. Sonunda Floransa denetimindeki bölgelerden bir milis gücü toplanması konusunda Soderini’yi ikna etli (1505). Yeni milisin gitgide önem kazanmasıyla 1506’da bir denetim mekanizması olarak kurulan Dokuzlar Konseyi’nin sekreterliğine Machiavelli getirildi. Cumhuriyet toprakları bölgelere ayrıldı. Machiavelli asker toplama işini yerinde görmek ve denetlemek için ülkeyi dolaşırken eski görevini de sürdürüyordu.
Kutsal Roma-Germen imparatoru I. Maximilian Aralık 1507’de İtalya üzerine bir sefer hazırlığına girişmişti. Floransa başyargıcı imparatorluk sarayındaki elçisine güvenemediğinden Machiavelli’yi gönderdi. Machiavelli yolculukta İsviçre ve Almanya üzerine de gözlemlerde bulundu. Floransa’ya döndüğünde Rapporto delle cose della Magna’yı (Alman Devleti Hakkında Rapor) kaleme aldı. Resmi görevleri sırasında derlediği bu çalışma ile bunun dört yıl sonra Riıratto delle cose della Magna (Alman Devletinin Portresi) başlığıyla hazırladığı edebi versiyonunda, Alman ulusunun hem güçlülüğünün hem de siyasal zayıflığının nedenlerini başarıyla ortaya koydu. Gene de bu resmi raporlar, olağanüstü sezgi gücüne karşın, kuramlaştırmaya yönelik cüretli sentezler biçiminde olduğundan eksiksiz ve doğru bilgi kaynakları niteliği taşımaz.
Machiavelli Almanya’dan döndüğünde Floransalılar, bir süredir egemenlik alanlarından çıkmış olan Piza kentini ele geçirmek için yeni bir güç gösterisine girişmişti. Bu durum ona kurduğu orduyu deneme fırsatını verdi. Cephede birliklerine bizzat komuta etti. Piza 8 Haziran 1509’da teslim oldu. Machiavelli ve ordusu Floransa’nın bu başarısında küçümsenmeyecek rol oynadı.
Machiavelli Temmuz 1510’da yeniden Fransa’ya gitti. Görevi Floransa’nın müttefiki XII. Louis’yi Papa II. Julius ile barışa ikna etmek, hiç olmazsa Floransa’nın gereksiz yere hırpalanacağı bir savaşa sürüklenmemesini sağlamaktı. Ritratto Di Cose Di Francia’nın (Fransa Devletinin Portresi) yazılması ile sonuçlanan bu görevden dönerken (Ekim 1510), Fransa kralı ile papa arasında Floransalıların da katılacağı büyük bir savaş çıkacağına ikna olmuştu. Bütün çabasını ülkesini silahlandırmaya yöneltti. XII. Louis ile anlaşmak üzere 1511 yazı sonunda bir kez daha Fransa’ya gitti. Amacı Louis’nin desteklediği ve II. Julius’u Floransalılara karşı kışkırtan Piza Konsili’ni görevden almaktı. Fransa’dan döner dönmez Piza’ya giderek konsili dağıttı. Ne var ki bağımsız Floransa cumhuriyetinin sonu gelmiş, papanın Kutsal Birlik ordusu Floransa’yı cezalandırmak için yola çıkmıştı. Başyargıç Soderini azledildi ve Mediciler 1512’de kentin hâkimi olarak geri döndü.
Floransa’da Medici döneminin başlamasıyla görevlerinden alınan Machiavelli’nin saraya girmesi de yasaklandı. 1513 başlarında Medicilere karşı bir komplo ortaya çıkarıldı ve yeni hükümetin zaten kuşkuyla baktığı Machiavelli olaya karışmakla suçlanarak hapse atıldı. İşkence altında bile suçsuz olduğunu savundu, ama komplocuların verdiği bir listede adı geçiyordu. Sonuçta hapisten kurtulduysa da özgürlüğü kısıtlandı. O sırada II. Julius ölmüş ve Giovanni de’ Medici X. Leo adıyla papa olmuştu. Machiavelli, bağışlanmak ümidiyle “Canto Degli Spiriti Beati” (Kutsanmış Ruhların Şarkısı) adlı bir beste yaptı, ama çabaları sonuç vermedi. Yoksulluk içerisine düşen Machiavelli Floransa yakınlarında babasından kalan küçük mülke sığındı. 1513 ilkbaharı ile sonbaharı arasındaki dönemde en ünlü iki yapıtından II Principe’yi bitirdi, Discorsi Sopra ta prima deca di Tito Livio’nun (Titus Livius’un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler) büyük bir bölümünü tamamladı.
Machiavelli, her zaman cumhuriyetten yana olmuş, bütün kuramlarını cumhuriyetin iyileştirilmesi yönünde geliştirmişti. Ne var ki İtalyan devletlerinin zayıflığı, yozlaşma ve yabancıların tehdidi, onu İtalya’yı kurtarabilecek bir “yeni hükümdar” arayışına itti. Gerçek bir kimlik kazandırmak için boşuna uğraştığı bu “kurtarıcı”, insanın gücünü aşan zorlukların üstesinden gelmek zorundaydı ve amaçlarına ulaşmak için kullanabileceği araçlar da sınırlıydı. Machiavelli II Principe’de, bu hükümdara insan doğasına ve zamanın koşullarına uyan hangi araçları kullanabileceğini göstermeye çalıştı. Derinden bağlı olduğu din bile, devletin sarsılmaz gerekliliğine bağımlı kılınacak iktidar araçlarından biriydi. “Hikmeti hükümet” kavramı, gerçekte ilk kez onun ölümünden 20 yıl sonra ortaya çıktığı halde Machiavelli’nin buluşu olarak tarihe geçti. Discorsi’den farklı görüşler savunmamakla birlikte, II Principe, daha özlü anlatımı, etkileyici imgeleri ve gerek çağdaşları gerek sonraki kuşaklarca harfi harfine yorumlanan kimi özdeyişlerinin pervasızlığı ile çok daha büyük ün kazanmıştır. Machiavelli’nin insan doğasıyla ilgili kasvetli kötümserliği gerçekte yaşadığı çağın olgularıyla uyuşmaktadır. Bununla birlikte Machiavelli iyi ve temiz insanlardan oluşan bir toplum özlemektedir: bu toplumu eski çağlarda ve kendi döneminde de daha az uygar sayılan halklarda aramaktadır.
Machiavelli II Principe’yi, 1513’ten sonra Floransa’da hüküm süren Medici’ye ithaf ederken, ailesinin geçimini sağlayacak ve kendisinin eylem tutkusunu doyuracak bir görev elde edebilmeyi umuyordu. Bu umutları boşa çıktı. Ardından, önce Commedia di Callimaco e di Lucrezia, daha sonra ise La Mandragola (1518, Adamotu, 1951) başlığını verdiği komediyi kaleme aldı. Burada insanlığın, özellikle ruhban zümresinin günahkârlığını ve yozluğunu gülmece konusu yaptı.
Dük Lorenzo’nun ölümü ve Kardinal Giulio de’ Medici’nin Floransa’yı yönetmek üzere kente gelmesi Machiavelli’nin umutlarını canlandırdı. Önceki iki siyasal incelemesini tamamlayan Dell’arte Della guerra (1521; Savaş Sanatı) diyalogunu adadığı Lorenzo Strozzi onu Medici’ye takdim etti.
Medici’nin ona verdiği ilk görev sıradan bir iş için Lucca’ya gitmesiydi. Kardinal daha sonra Machiavelli’yi cumhuriyetin resmi tarihçisi yapmayı kabul etti. Machiavelli bu göreve Kasım 1520’de Floransa Üniversitesi tarafından atandı. Kısa süre sonra Mayıs 1521’de Carpi’deki Fransisken papazlar meclisine gönderildi.
Papa X. Leo’nun ölümünden (Aralık 1521) sonra Floransa’nın tek hâkimi olan Giulio de’ Medici, yönetimde reform yapmaya her zamankinden daha çok niyetliydi. Machiavelli, X. Leo için yazdığı Discorso’yu gözden geçirerek Medici’ye sundu. Papa VI. Hadrianus’un Eylül 1523’te ölmesi üzerine Giulio de’ Medici VII. Clemens adıyla papa oldu. Machiavelli, resmi Floransa tarihi Istorie Fiorentine üzerindeki çalışmasının hızla tamamlayarak Haziran 1525’te yapıtı sekiz kitap halinde papaya sundu. İstorie Fiorentine, daha önceki yazılarında olduğu gibi güçlü ve özgün bir zekânın izlerini taşıyordu. Fırsat buldukça sürdürdüğü ve sonraki yıllarda iyice bezdiği bu çalışmasında Machiavelli hümanist tarih yazıcılığının gelenek ve yöntemlerini terk ederek yeni bir çizgi izlemeye başladı. Gerçeğe olan sevgisi güçlü koruyucularını gücendirmeme gereğiyle sık sık çeliştiği için, gerçeği keşfetmeye koyulmuş bir tarihçiden çok, bir siyasetçi gibi yazdı; çoğu zaman kaynaklan eleştiri süzgecinden geçirmeksizin kabul etti ve olayları kendi savlarına uydurmaya çalıştı.
Machiavelli Nisan 1526’da istihkâmları denetlemek için oluşturulan beş kişilik kurula sekreter seçildi. Daha sonra papanın Kutsal Roma-Germen imparatoru V. Karl’a (Şarlken) karşı oluşturduğu ittifakta, ordusuyla birlikte papanın naibi Francesco Guicciardini’ye katıldı. Mayıs 1527’de imparatorun kuvvetlerinin Roma’yı yağmalamasıyla savaş sona erdi. Medici’nin görevden uzaklaştırılmasıyla Floransa özgürlüğünü yeniden kazanınca Machiavelü cancelleria’daki eski görevini alabileceğini umdu. Ne var ki Medici’nin ona bazen isteksizce yaptığı küçük yardımlar, özgür cumhuriyeti destekleyenlerin Machiavelli’nin doğduğu kentin özgürlüğüne her zaman beslediği sevgiyi göz ardı etmelerine yol açtı. Onun son ve en büyük düş kırıklığı bu oldu. Ardından hastalandı, bir ay sonra da öldü.
Machiavelli, çağdaşlarını etkileme çabasıyla, olduğundan daha “kötü” görünmeyi seçmişti. Yapıtlarındaki pervasız ifadeler de buna eklenince “ahlaksız” olarak tanındı. İlkeleri, Katolik Karşı-Reform hareketinin başlıca saldırı hedefi durumuna geldi. Fransızlar, İtalya’dan kaynaklanan her şeye karşı duydukları tepkiyle, rezillik anlamında “Makyavelizm” terimini türettiler.
Öte yandan Machiavelli, tarih felsefesinin kurucularından biri olarak yepyeni bir yol açtığının ayrımındaydı. İnsan doğasının değişmezliği ilkesinden yola çıkarak, tarihsel çevrimler düşüncesini ilk kez o ortaya attı. Aynı zamanda bir şairdi, ama şairliği düzyazılarında çok daha fazla belirgindi. Gerçekten de onun yapıtları, düzyazı Italyan edebiyatının eşsiz örnekleridir. Denediği hemen bütün türlerde, tarih yapıtlarında, siyasal tezlerinde, kısa öykülerinde ve özellikle komedide bu büyük yeteneğini gösterebilmiştir.
Dünya Edebiyatı
- Yunan – Latin Edebiyatı
- İtalyan Edebiyatı
- İngiliz Edebiyatı
- Alman Edebiyatı
- İspanyol Edebiyatı
- Amerikan Edebiyatı
- Fransız Edebiyatı
- Rus Edebiyatı
- Dünya Edebiyatı Genel
- Batı Edebiyatı Genel
- Edebiyat Akımları
