Kısaltma Grupları

Bu gruplar genellikle isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır.

Bu grupların ortak özelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır.

Kısaltma Grupları Şunlardır:

a) İsnat Grubu
b) Yükleme Grubu
c) Yaklaşma Grubu
d) Bulunma Grubu
e) Uzaklaşma Grubu
f) Vasıta Grubu

a) İsnat Grubu

Sıfat-fiil ve zarf-fiil grubundan kısalmıştır:

• Karnı tok olan adam  > karnı tok adam
• Başı açık olarak> başı açık

İsim,  sıfat ve zarf olarak kullanılır.

• gözü tok (insan), eli açık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi dolu (adam)...
• iki düğmesi kopuk (palto)...
• Dili bir, gönlü bir, imanı bir insan yığını
  Görüyor varlığının bir yere toplandığını
• Kaç gözü yaşlıyı teselli etti.
• Şu çenesi düşüğe sen aldırma
• Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum.
• Bekir önce anlamadı, ağzı açık bir süre baktı.

b) Yükleme Grubu

Sıfat-fiil ve isim-fiil grubundan kısalmıştır.

• Yüzü aşkın olan > yüzü aşkın (sıfat-fiil)
• Kitabı tetkik etmek  > kitabı tetkik (isim-fiil)

Birinci unsur belirtme hâl eki alır.

• İnsanı takdir, memuru teftiş, küçük çocukları af, evi iyice tamir...

Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır.

• Yüzü aşkın insan meydanda toplanmıştı.
• Kitabı tetkik için görevliden izin istedi.

c) Yaklaşma Grubu

• Yaklaşma hâl eki (-a/-e) almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur.
• Birinci unsur yaklaşma eki alır.
• Birleşik sıfatlarda anlatıldı.

* Fiilimsilerden kısalmıştır:

• evine bağlı olan> evine bağlı
• fikrine müracaat etmek> fikrine müracaat
• başına buyruk olarak > başına buyruk

• Tatile düşkün (insanlar),
• cana yakın (arkadaş),
• geçmişe bağlı (bir yazar),
• sözüne sadık (dost),
• içe dönük (tehdit),
• dile kolay (işler)...
• Güzel sanatlara meraklı (kız),
• geleneklere çok bağlı (adam)...

* Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır.

• Mehlika Sultan'a âşık yedi genç
  Gece şehrin kapısından çıktı.
• Yanında yirmiye yakın muhabir vardı.
• Adam, sırıklara bağlı fasulyelerin küçük, ürkek çiçeklerini gördü.
• Saatlerdir kapıya dönük oturuyordu.
• Yemeği gece yarısına yakın yediler.

d) Bulunma Grubu

Bulunma hâl eki (-da/-de; -ta/te) almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur.

Birinci unsur bulunma eki alır.

• Haftada bir, dörtte üç, solda sıfır, yükte hafif, beş günde bir,

* Cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır.

• Arada bir o meşhur kahkahasını atardı.
• Ekmeğin dörtte birini yanındakine uzattı.
• İşinde usta insanlarla bir arada çalışıyor.

e) Uzaklaşma Grubu

Uzaklaşma hâl eki (-dan/-den; -tan/ten) almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur.

Birinci unsur uzaklaşma eki alır.

• İçten pazarlıklı (adam),
• kendisinden emin (adımlarla),
• benden gizli (iş),
• gözden ırak (bir köşe),
• yandan çarklı (kahve),
• estetik endişeden uzak (eserler)...

* Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır.

• Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu.
• Bir öğle paydosunda herkesten geç çıktı sınıftan.
• Uzun bir yolculuktan sonra köye varmıştık.
• Sakin ve kendinden emin çalışıyor.
• Ondan daha idealistine rastlamadım.
• Evde çekirgeden bol ne var!

f) Vasıta Grubu

Vasıta eki (ile; -la/-le) almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur.

Birinci unsur vasıta eki alır.

• Seninle dost (insanlar), bayrakla süslü (sınıflar), sırmayla işli (cepken)...

Bu grup da sıfat-fiil veya zarf-fiil grubundan kısaltılmıştır.

• Seninle dost olan (insanlar) > Seninle dost (insanlar),
• bayrakla süslü olan (sınıflar) > bayrakla süslü (sınıflar),
• sırmayla işli olan (cepken) > sırmayla işli (cepken)
• parayla yüklü olarak >parayla yüklü

* Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır.

• Garip çizgilerle dolu han duvarları
• Annesiyle dargın gitti.

Bu kısaltma gruplarının dışında bazı kısaltma grupları daha vardır ki bunlar da çeşitli cümlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır.

• Derinden derine ırmaklar ağlar
• Uzaktan uzağa çoban çeşmesi
• Kokusuyla baş başa kaldı çiçekler
• Bir nefes olmuşum Fatih'in ordusunda
• Yürüyorum omuz omuza sipahilerle
• Aynalar baştan başa tenha
• Başka bir çerçevedir gitgide dünya artık.
• El ele tutuşarak yola koyuldular. 

BİRLEŞİK İSİM

Burada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece özel kişi isimleridir. Bir kişinin özel adı olmak üzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur. 

1. Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai,  Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Ömer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıç Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Yıldırım Beyazıt...

Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rütbelerini, statülerini bildirmek için isimlerden önce kullanılan sıfatlardır. Unvan sıfatları isimden önce gelirse unvan grubu veya sıfat tamlaması değil birleşik isim oluşur.

• Sultan Süleyman,
• Şah İsmail,
• Doktor Ömer,
• Profesöz Muharrem Ergin,
• Bay Mustafa,
• Prens Sebahattin,
• Mareşal Fevzi Çakmak,
• Şair Eşref,
• Onbaşı Mehmet,
• Öğretmen Salih...

Birinci unsuru sıfat, ikinci unsuru özel isim olan kelime grupları zamanla sıfat tamlaması olmaktan çıkmış, birleşik isme dönüşmüşlerdir. Sıfat tamlamasında başta bulunan vurgu da bu birleşik isimlerde ikinci unsura kaymıştır.

• Ulubatlı Hasan,
• Deli Dumrul,
• İkinci Selim...