Ünlü Daralması
Ünlü Daralması Nedir? Örnekleri, Özellikleri
Son sesi a veya e olan fiil kök ve gövdelerine, şimdiki zaman eki (-yor) getirildiğinde kelime sonundaki sesli daralır. Bunun sebebi “y”nin daraltıcı etkisidir:
- söyle-yor>söyl(ü)yor
- anla-yor>anl(ı)yor
- yaşa-yor>yaş(ı)yor
- ar(a) – yor >ar(ı)yor
- kan(a) – yor >kan(ı)yor
- tuzl(a) – yor >tuzl(u)yor
- yakal(a) – yor >yakal(ı)yor
- düşl(e) – yor >düşl(ü)yor
- anlam(a) – yor >anlam(ı)yor
- seçm(e) – yor >seçm(i)yor
- temizl(e) – yor >temizl(i)yor
Dikkat! Türkçede “ye-, de-, ne” sözcüklerinin bazı kullanımlarında “y” kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olur. Bunların dışındaki sözcüklerde “y” kaynaştırma ünsüzünden önceki geniş ünlüde daralma olmaz.
- ye -y – ecek > yiyecek
- ye – y – elim > yiyelim
- de – y – ecek > diyecek
- ne – y – e > niye
DOĞRU——–>——YANLIŞ
- bekleyecek -> bekliyecek
- düzenleyecek -> düzenliyecek
- dinleyelim -> dinliyelim
- başlayacak -> başlıyacak
- anlayamadım-> anlıyamadım
- sevmeyeceğim-> sevmiyeceğim
“de-” ve “ye-” fiil köklerine gelecek zaman, istek kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde veya başka bir ek getirilip de araya -y- kaynaştırma harfi girdiğinde, bu sesler (a, e) daralarak ı, i, u, ü olur.
- de-yor>diyor
- de-e>diye
- de-en>diyen
- de-e-lim>diyelim
- ye-en>yiyen
- ye-ince>yiyince
- ye-ecek>yiyecek
Not:
- deyince, deyip örneklerindeki e, yazıda korunur.
- ne-ye>niye kelimesinde de daralma vardır.
Daralma olumsuzluk ekinin ünlüsü için de geçerlidir.
- kork-ma-yor>korkmuyor,gel-me-yor>gelmiyor…
Dikkat! Çok heceli kelimelerde sadece söyleyişte daralma vardır.
- atlayarak (>atlıyarak),
- başlayan (>başlıyan),
- yaşayacak (>yaşıyacak),
- atlamayalım (>atlamıyalım),
- gelmeyen (>gelmiyen),
- gizleyeli (>gizliyeli)…
