Özne-Yüklem Uyuşmazlığı Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Özne-yüklem uyuşmazlığı üç başlıkta incelenir.

a) Tekillik-Çoğulluk Bakımından

Özne ile yüklem arasında tekillik çoğulluk bakımından belli kurallar vardır. Bu kuralların dışına çıkıldığında özne-yüklem uyuşmazlığı meydana gelir. Bu başlıkla ilgili kurallar şunlardır:

* Özne tekilse yüklem de tekil olur.

Örnek:

  • Çocuk, annesine doğru koşuyor. (doğru)


* Özne insan ise yüklem tekil veya çoğul olabilir.

Örnek:

  • Yolcular, durakta otobüs bekliyor. (doğru)
  • Yolcular, durakta otobüs bekliyorlar. (doğru)


* Özne, insan dışında bir varlık ya da kavramsa, çoğul da olsa yüklem tekil olur.

Örnek:

  • Yapraklar, birer birer sararıyor. (doğru)
  • Yapraklar, birer birer sararıyorlar. (yanlış)
  • Martılar, vapurun etrafında uçuşuyor. (doğru)
  • Martılar, vapurun etrafında uçuşuyorlar. (yanlış)


* Öznenin çoğul eki almadığı; ama anlamca çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

Örnek:

  • Herkes, salonda seni bekliyor. (doğru)
  • Herkes, salonda seni bekliyorlar. (yanlış)


b) Kişi Bakımından

Bir cümlede; öznenin, farklı kişilerden oluşmasına göre, yüklemin hangi kişi ekini alması gerektiği belli kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uyulmadığında özne-yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar. Bu kuralları şöyle sıralayabiliriz:

* Öznenin içinde birinci kişi yanında (ben - biz), ikinci kişi (sen - siz) veya üçüncü kişi (o - onlar) varsa yüklem "birinci çoğula" (biz) göre çekimlenir.

Örnek:

  • Bu zor soruyu bir ben bir de yeni gelen öğrenci doğru cevapladı. (yanlış)
  • Bu zor soruyu bir ben bir de yeni gelen öğrenci doğru cevapladık. (doğru)


* Öznenin içinde ikinci kişinin yanında (sen - siz), üçüncü kişi (o - onlar) varsa yüklem "ikinci çoğula" (siz) göre çekimlenir.

Örnek:

  • Sen ve arkadaşların, yarınki toplantıya katılmasın. (yanlış)
  • Sen ve arkadaşların, yarınki toplantıya katılmayın. (doğru)


c) Olumluluk - Olumsuzluk Bakımından

Türkçede bazı özneler, mutlaka olumsuz yüklem almak durumundadır. Bu özneler; hiçbiri, hiç kimse, kimse gibi sözcüklerle oluşturulan öznelerdir. Bu öznelerin olumlu yüklem alması olanaksızdır.

Örnek:

  • Sınıfta hiç kimse konuşuyordu. (yanlış)
  • Sınıfta herkes konuşuyor; bir türlü susmuyor. (yanlış)
  • Sınıfta herkes konuşuyor; hiç kimse bir türlü susmuyor. (doğru)