Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri

[ahbar]

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETİMİNDEKİ SORUNLARA BATI ÜNİVERSİTELERİ TEMELİNDE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Menderes COŞKUN
Doç. Dr.; Kırıkkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi

Özet

Bu çalışmada üniversitelerdeki edebiyat eğitim ve öğretiminden iyi bir sonuç elde etmek için nelerin yapılması gerektiği konusu üzerinde düşünülecek ve Manchester, Cambridge, Birminmgham, Central Lancashire, Harvard, Arizona State, Texas A and M, Pennsylvania, Bowling State, George Mason ve New York gibi İngiliz ve Amerikan üniversitelerinin web sayfalarından yararlanılarak somut öneriler sunulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Türk Eğitim Sistemi, Türk Dili ve Edebiyatı öğretimi, yazım sanatı dersleri

SOLUTIONPROPOSALS ABOUTTEACHING TURKISH LANGUAGE ANDLITERATUREMATTERSIN WESTERNUNIVERSITIESCONTEXT

Abstract
In this study, we will think about what must be done in order to achieve a
good production from the education of Turkish language and literature in Turkish
universities and present some concrete solutions by making use of web sites of
several English and American universities such as Manchester, Cambridge,
Birmingham, Central Lancashire, Harvard, Arizona State, Texas A and M,
Pennsylvania, Bowling State, George Mason and New York.
Key Words: System of Turkish Education, Education of Turkish language
and literature, courses for art of writing

Giriş
Eğitimin kalitesi, onun kişiye ve topluma kazandırdıkları ile ölçülmelidir. Bir ülkede
üretilen bilimsel tezler, romanlar, filmler, ilaçlar ve elektronik eşyaların kalitesi, o ülkenin
üniversitelerinin kalitesinin en tarafsız göstergeleridir. Eğer bir ülkede hazırlanan tezlerde
iddia edilen fikirler ve buluşlar yurt dışında yankı bulmuyorsa, tezlerin bir kısmı yabancı
dillere çevrilmiyorsa, akademisyenler kendi araştırma sonuçlarını uluslararası dergilerde ve
bilim çevrelerinde yazılı ve sözlü olarak sunamıyorlarsa ve kendi millî tarihleri, siyasetleri ve
kültürleri konusunda uluslararası bilgi akışını yönlendiremiyorlarsa, o ülkenin üniversiteleri,
evrensel olamıyorlar ve üstlerine düşen görevi yapamıyorlar demektir.

Batıda üniversiteler, siyaset, ekonomi, sanayi, kültür ve sanatın temel besleyicileridirler.
Uzun veya kısa vadede toplumun kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarına cevap vermeyen ilim
faydasızdır. Uluslararası standartlar ölçüsünde üretime katkıda bulunmayan eğitim sistemi de
modern değildir. Türkiye’de üniversiteler, tıp fakülteleri dışında, toplumun ihtiyaçlarına
uluslararası ölçüler içinde cevap vermede başarısızdırlar. Türk akademisyenlerin birçoğu,
başarılarını, eleştirel zekâlarına ve muhakeme güçlerine değil, hâfızalarına ve
emeklerine/işçiliklerine borçludurlar. Halbuki bilgi, hafızalara, ağızlara ve kâğıtlara
hapsedildiği ve hayattan uzaklaştırıldığı zaman önemsizleşir ve anlamsızlaşır.
Hemen bütün üniversitelerde var olan Türk Dili ve Edebiyatı bölümleri, her yıl binlerce
mezun vermektedir. Ancak acaba edebiyat bölümleri, nitelikli insan, öğretmen, araştırmacı,
aydın, şair, romancı, hikâyeci, tiyatro veya film yazarının yetişmesine ciddî anlamda katkıda
bulunmakta mıdır? Çağdaş şairlerin, hikâye, roman, tiyatro ve sahne oyunu yazarlarından
kaçının yetişmesinde lise ve üniversitede aldığı edebiyat eğitimin katkısı vardır? Yazdığı
eserler ve ürettiği fikirler diğer ülkelerde itibar gören, ciddiye alınan (en azından kendisine
reddiyeler yazılan) kaç edebiyatçımız veya sosyal bilimcimiz vardır? Herhangi bir bilim
dalında değil, Türkoloji alanında uluslararası dergilerde kaç Türk yazarının yazısı
bulunmaktadır? Bu yazarların kaçı, yalnızca Türk üniversitelerinin bir ürünüdür? Bugün Türk
araştırmacılar, maalesef Batılı Türkologların eserlerinden alıntı yaptıkları zaman, onların
eserlerini orijinallerinden okudukları ve çevirdikleri zaman kendilerini imtiyazlı
hissetmektedirler. Yabancı Türkologların ürettikleri kitapların Türkçe’ye tercüme edilip acilen
yayımlanmasına rağmen, Türkler tarafından yapılan yüzlerce, binlerce doktora tezi, sosyal
bilimler enstitülerinin kitaplıklarında âdetâ terkedilmiş durumdadır. Türkiye’de yetişen on
binlerce Türkoloji mezununun genel anlamda niteliksiz ve tüketici olmasına karşılık, Avrupa
ve Amerika’da yetişen bir avuç Türkoloğun, nitelikli üretici olmasının sebebi nedir? Yalnız
fen ve teknoloji bilimlerinde değil, sosyal bilimlerde de nitelikli üretici yetiştiremememizin
sebebini, kişilerde değil, eğitim sisteminde aramak gerekir.

Hedefleri, içeriği ve metotları itibariyle Türk dili ve edebiyatı eğitiminin yeterince
berrak, tutarlı, bütüncül ve faydacı olmadığı âşikârdır. Üniversiteler, öğrenciye eğitim, bilgi
ve yetenek kazandıran kurumlar değil, mesleğe giriş için vize (diploma) veren kurumlar
haline gelmiştir. Bugün öğrencilerin önemli bir bölümünün yalnızca diploma almak için
okuduklarını kimse inkâr edemez. Gerçekte diploma kazanılan bilgi ve yeteneğin bir
belgesidir. Günümüzde ise diplomanın kendisi bir ayrıcalık belgesi haline gelmiştir.
Diplomanın şahitlik ettiği eğitimin ne olduğu ve öğrencinin bu eğitimi ne kadar başarıyla ve
hak ederek geçip geçmediği hususu kimse tarafından dikkate alınmamaktadır. Geçerli veya iyi
bir not, öğrencinin tek hedefi ve öğretmenleri değerlendirirken kullandığı yegâne kriteri
haline gelmiştir. Diploma imtiyazı o seviyeye gelmiştir ki, ÖYS kriterlerine göre zekî ve
çalışkan olan bir öğrenci, yüksek puanlarla eğitim fakültelerine giderek öğretmen olmak
isterken, daha az zekî ve çalışkan bir öğrenci, araştırmacı ve akademisyen yetiştirmek için
açılmış fen-edebiyat fakültelerine gitmektedir ve kendi alanında daha iyi bir eğitim
almaktadır. Bu üzücü çelişki, eğitim yerine diplomaya tanınan ayrıcalığın bir sonucudur.
Türk eğitim sisteminde hedefe ulaşmada vasıta olarak kullanılan parçaların tahakkümü
vardır. Duygu ve düşüncelerini tutarlı ve ikna edici bir şekilde yazılı ve sözlü olarak
anlatamayan, kendi başına edebî bir metni anlayamayan birisinin, bütün edebiyat tarihini,
önemli şair ve yazarların biyografilerini, dil bilgisi kurallarını, bütün cümle yapılarını ve
kelime türlerini vs. bilmesinin hakikatte ne kadar önemi olabilir? İngilizce bir metni
anlayamayan, İngilizce cümle kuramayan bir kişinin, İngilizce zamanların adlarını ve
kurallarını vs. bilmesinin faydası var mıdır? Eleştirel düşünemeyen birisinin dünya felsefe
tarihini ve terminolojisini bilmesinin ne kadar önemi olabilir?
Teorik bilgi öğretmeye veya ders anlatmaya, öğrenciyi ezberciliğe sevk ettiği
düşüncesiyle karşı çıkmak da yanlıştır. Bilgi, bilim dalları için ham madde veya âlet gibidir.
Ham madde ve âlet olmadan üretim olamaz. Sorun, bilginin öğretilmesinde değildir. Sorun,
gerçekçi bir hedef olmaksızın, önemli sayılan her bilginin öğrenciye öğretilmeye
çalışılmasındadır. Sorun, ansiklopedik eğitim anlayışından kurtulamamamızdadır. Sorun,
öğrenciye kullanmayacağı bilgilerin öğretilmesinde ve bilgiyi kullanma fırsatı
verilmemesindedir. Öğrenci öğrendiği bilgiyi, aktarabildiği ölçüde değil, kullanabildiği
ölçüde başarılı sayılmalıdır. Zira bilgi kullanılmadığı zaman unutulur. Nitekim öğrenci, lisede
görüp unutmaya terk ettiği konuları, üniversitede tekrar ayrıntılı bir şekilde öğrenip
unutmakta, sonra öğretmen olunca kendisine lâzım olan bilgileri bir yıl içinde tekrar
öğrenmektedir. “Benim oğlum bina okur döner döner yine okur” mantığı günümüzde de
devam etmektedir. Çözüm için, bilgiye bakış açımızı değiştirmek zorundayız. Bilgi Türk
toplumunda maalesef amaç halinden araç haline dönüşmeye hâlâ direnmektedir. Bilgi, Batı
toplumunda bir işçi, gelişmemiş toplumlarda ise hafızaların saygıdeğer bir misafiri gibidir. Bu
misafir, maksatsız ve zamansız geldiği zaman saygınlığını kaybeder ve yük olmaya başlar.
Eğitimin veya bilginin, ders not ve kitaplarıyla sınırlandırılması, eğitim sistemimizin
kusurlarından birisini oluşturmaktadır. Gerçekte bir üniversite öğrencisi, derste öğrendiği
bilgilerin birkaç mislini ders dışında, kütüphane, internet vs. vasıtasıyla öğrenmelidir. Ancak
bunun için öğrenciye ikna edici ve gerçekçi hedefler gösterilmeli ve bu hedefler
doğrultusunda bir ders programı ve zengin bir kütüphane sunulmalıdır. Alman ve Amerikan
Türkoloji öğrencilerinin, istekle ve azimle Türk tarih ve edebiyatını öğrenmelerinin sebebi,
başka türlü nasıl izah edilebilir?

Türk eğitim sisteminin başarısızlığının sebeplerinden birisi de, eğitimde bütünlüğün
sağlanamamış olmasıdır. Lisede yüzlerce saat edebiyat eğitim ve öğretimi alan öğrenciler,
üniversiteye bu konuda, okur yazarlık dışında, fazla bir bilgi ve yetenek getirememektedirler.
Üniversitedeki Türk Dili ve Edebiyatı ders programlarında görülen sunî bütünlük, bazılarını
aldatabilir. Meselâ, Eski Türk Edebiyatı gibi temel dersler, birinci sınıftan son sınıfa kadar
aynı adla verilmektedir. Ancak bu dersler, biri birinden bağımsız parçalar halinde öğrenciye
sunulmaktadır. Derslerin, niteliğinden ziyade konuları değişmektedir. Meselâ, üçüncü sınıfta
Neşâtî, dördüncü sınıfta Nedîm öğretilmektedir. Halbuki Neşâtî’yi anlayan birisine Nedîm
basit gelir. Dördüncü sınıf Eski Türk Edebiyatı dersinden geçen bir öğrenci, aynı dersin
birinci sınıfından kalabilmektedir. Zira kolaydan zora doğru, basitten mükemmele doğru bir
ilerleme yoktur, plânlanmamıştır. Bu, Türk eğitim sisteminin seviyesizliğinin, dört katlı bir
bina gibi dikey değil de yan yana kurulmuş çadırlar gibi yatay gelişen bir yapıya sahip
olduğunun bir göstergesidir.

Edebiyat öğretiminin sorunları, birçok değerli akademisyen tarafından, özellikle kongre
ve sempozyumlarda, defalarca dile getirilmiştir. Talât S. Halman, “Türkiye’de Eleştiri ve
Özgün Kuramlar” başlıklı bildirisinde eğitim sistemimizin kaliteli eleştirmen ve araştırmacı
yetiştiremediğini, eleştirmenlerimizin “yaratıcı” değil “aktarıcı” olduklarını, Türk edebiyatına
“kendi dilimiz, kendi manevî ve entelektüel değerlerimiz açısından” değil, ithal bakış
açılarıyla baktıklarını, Türk bilim adamlarının Türk siyasî ve edebî tarihi ile ilgili özgün
eserler üretemediklerini, yabancı Türkologların takipçisi ve “gölgesi” olmaktan
kurtulamadıklarını, bazılarının çevirilerle şöhret sahibi olduğunu, üniversitelerde “sorgulayıcı
yaklaşım”ın olmadığını, zihinlerin tembelleştiğini, öğrencilerin kendilerine “mutlak gerçek”
olarak sunulan bilgileri ezberlemeye devam ettiklerini ısrarla vurgular ve şöyle der: “Birçok
üniversitemiz hâlâ, ne yazık ki, sadece bilgi hamalları yetiştirmeye çalışıyor. Hocalar bilgi
aktarıyor, öğrenciler alıp ezberliyor, not alıyor, diploma kazanıyorlar. ... Öğretim üyesi
olduklarında onlar da bilgi aktarıyor, bilgi işportacılığı yapıyorlar... En özgün düşünce ve
eserler, bize Türk edebiyatını okumuş; ama kimisinin Türkçesi kıt olan yabancı bilim
adamlarından geliyor. Hâlâ bir iki Amerikalı Divan edebiyatı uzmanının etkisi altındayız; hâlâ
birkaç İngiliz’in, birkaç Fransız’ın, birkaç Alman’ın doğrultusunda kendi edebiyatımızı
değerlendirmeye çalışıyoruz... ” (Halman, 2004, 16-28)

Şerif Aktaş, “XX. Yüzyılda Üniversitelerimizde Edebiyat Öğretimi” başlıklı bildiri
metninde Fen-Edebiyat fakültelerine bağlı Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinin kurulma
gayesinin, Türk milletinin kültürel kimliğinin tarihî boyutlarını ortaya koymak ve “kültürel
belleğimize vücut veren eserlerin bulunması, araştırılması, gelenek içine yerleştirilmesi”ni
sağlamak olduğunu söyler (Aktaş, 2005, 33). Aktaş’a göre “Türk kültürünü tarihî akış içinde
yazılı eserlerden hareketle incelemek için Farsça, Arapça, Göktürkçe, Uygurca, Çince,
İngilizce bilmek; Türk tarihi uzmanı olmak, sanat tarihi ve sosyal antropoloji alanlarında bilgi
sahibi olmayı gerektirir... Bizim Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerimizin öğretim programı,
bizim Türkoloji ilmine hizmet edebilecek insanı yetiştirmeye niyetli olmadığımızı açıkça
ortaya kor. Türkoloji ciddî bir iştir, bilgi birikimi, sabır ve sözü edilen yardımcı bilgilerle
donatılmayı gerektirir. Kütüphanesiz üniversitelerin Fen-Edebiyat Fakültelerinde Türkoloji
yapmak mümkün mü?” (Aktaş, 2005, 35); “Çocuklarımızın iyi yazamadığından, iyi
düşünemediğinden söz ediyoruz. Bu konularda şikayeti olmayan hiçbir arkadaşım yok. Ortada
bir suç, bir kusur var. Suçluyu ve kusurluyu bulmak zor.” (Aktaş, 2005, 39).

İskender Pala “Günümüzde Divan Edebiyatı Eğitimi: Tespitler, Öneriler” başlıklı bildiri
metninde “Türkiye’deki eğitim sistemi, şimdilik Türk klâsik edebiyatının disipliner yapıda
incelenmesine müsait” olmadığını (Pala 2005, 48), liselerde divan edebiyatı dersini anlatan
öğretmenlerin bir kısmının, divan edebiyatı ve onu meydana getiren toplum hakkında yanlış
bilgi ve kanaatlerle dolu olduğunu; bazılarının divan edebiyatı geleneğini iyi bilmediğini,
şiirleri yalan yanlış tahlil ettiğini, çok azının da konusunu severek ve bilerek anlattığını
söylemektedir. Pala, aynı tebliğinde Divan edebiyatının doğru anlaşılması, yorumlanması ve
anlatılması için devlete, ÖSYM’ye, akademisyenlere ve öğretmenlere düşen görevleri
sıralamaktadır (Pala, 2005, 43-63).

Ahmet Bican Ercilasun, Dünya literatürüne giren Türk Türkologların az olmadığını,
ancak Türklerin “Türkolojide dünya literatürüne” hakim olamadıklarını ve “Türkolojinin
merkezi Türkiye’dir” gibi sözlerin temenniden öteye geçmediğini söyler (Ercilasun, 2004,
14). Bunların yanı sıra, Mustafa Cemiloğlu, Abdurrahman Güzel, Cahit Kavcar, Sedat Sever,
Firdevs Güneş, Hayati Akyol, Murat Özbay, Musa Çiftçi, Özay Karadağ, Ahmet Kırkkılıç,
Halim Ulaş, Eyyup Coşkun, Nesrin Zengin, Asiye Duman, Gıyasettin Aytaş, Fahri
Temizyürek, Yusuf Doğan, Hayriye Topçuoğlu gibi araştırmacılar, yazılarında Türkçe ve
edebiyat eğitim ve öğretimi ile ilgili sorunlara dikkat çekmişler ve öneriler sunmuşlardır.
Bu çalışmada edebiyat eğitim ve öğretiminin sonucunun ne kadar kötü olduğu veya
sonucun nasıl olması gerektiği gibi hususlardan ziyade, iyi bir sonuç elde etmek için nelerin
yapılması gerektiği konusu üzerinde düşünülecek ve Manchester, Cambridge, Birminmgham,
Central Lancashire, Harvard, Arizona State, Texas A and M, Pennsylvania, Bowling State,
George Mason, New York ve DePaul gibi İngiliz ve Amerikan üniversitelerinin web
sayfalarından yararlanılarak somut öneriler sunulacaktır.

İyi bir eğitim için, eğitimin hedefleri ve bu hedeflere götürecek vasıtalar (donanımlı bir
kütüphane, laboratuvar, öğretim elemanı, ders programı, eğitim metotları, sınav sistemi,
eğitimin getirileri/kazançları vs.) üzerinde bütüncül bir bakış açısıyla düşünülmelidir.

Edebiyat Öğretiminin Hedefi

Her üniversite, her fakülte, her bölüm, her bir ana bilim dalı kendi hedefini iyi
belirlemeli ve hedefleriyle ürünlerini kısa aralıklarla yan yana getirip değerlendirmelidir.
Hedefle sonuç arasındaki uyumsuzluğun boyutuna göre, hedef ve hedefe götüren vasıtalar
gözden geçirilmeli ve güncelleştirilmelidir. Cambridge Üniversitesi, kendi hedefini, web
sitesinde şöyle açıklamaktadır. “Cambridge Üniversitesinin misyonu, eğitim, öğrenim ve
araştırmaların kazandırdıkları vasıtasıyla, uluslararası ve en mükemmel seviyede topluma
katkıda bulunmaktır.” Cambridge Üniversitesi İngilizce Fakültesinin gaye ve hedefleri
arasında ise şunlar vardır: “1. Orijinal düşünmeyi ve zihnin tenkitçi tavrını
geliştirmek/harekete geçirmek ve yazılı ve sözlü olarak bir tartışma yapabilme yeteneğini
geliştirmek; 2. İngiliz edebiyatının gelişimi hakkında öğrenciyi genişçe bilgilendirmek ve
öğrencinin eski yazarların, geleneğin içinde ve geleneğe karşı olarak eserlerini nasıl
ürettiklerini kavramasını sağlamak; 3. Edebî eserlerin tarihî boyutlarını; onların ortaya
çıkışlarını hazırlayan sebepleri ve bu eserlerin kendi türlerine ne kadar katkıda bulunduklarını
açıklamak; 4. Dilin anlatım gücünü geliştirmek...; 5. Diğer dillerdeki edebiyatları ve edebî
olmayan felsefî eserleri inceleyerek İngilizce ortaya konulan edebiyatı mukayeseli bir bakış
açısıyla değerlendirmek; 6. Edebî tenkit konusunda ayrıntılı bilgi sahibi olmak ve tarihî
dönemlerdeki edebî tenkitin oluşumundaki mantığı kavramak.” (University of Cambridge, Faculty of English).
Central Lancashire Üniversitesi, İngiliz Edebiyatı ve İngiliz Dili Araştırmaları bölümü
verdiği eğitimin gayesi ve içeriğini web sayfasında şöyle özetlemektedir: “İngiliz Edebiyatı ve
İngiliz Dili Araştırmaları Bölümü, öğrencinin hem analiz, yorum ve yazılı ve sözlü olarak
iletişim yeteneklerini hem de onun tutarlı bir tartışma ortaya koyabilme kabiliyetini geliştirir.
Bu program ayrıca öğrenciye kültürel bir bakış açısı ve duyarlık kazandırır. Bölüm, hem bu
sahada ihtisas yapmak isteyenlere hem de öğretmenlik gibi, yorumlama ve iletişim
yeteneğinin yanı sıra iyi bir İngilizce bilgisi gerektiren diğer mesleklerde iş arayanlara
oldukça farklı konularda dersler sunmaktadır.” (University of Central Lancashire - Voted 'Top Modern University in the North West' by the Times).
Chicago’daki DePaul Üniversitesine bağlı İngilizce Bölümü, eğitiminin hedeflerini
şöyle özetler: “Temel İngilizce programı öğrenciye geniş bir bilgi birikiminin yanı sıra,
kendilerinin farklı hayat akışlarını organize etmelerini sağlayacak bir bakış açısı veya ufuk
yakalamalarını sağlar. Bu programdaki öğrenciler, edebî eserleri kendi tarihî ve kültürel
çerçeveleri içinde okumayı, onların değerleriyle ilgili olarak söylenilenleri sorgulamayı ve
incelemeyi öğrenirler. Öğrenciler ayrıca araştırma metotları ve dilin yapısı hakkında bilgi
sahibi olurlar, metin inceleme yetenekleriyle birlikte tenkit terminolojilerini geliştirirler ve
açık, anlaşılır ve edebî bir üslûp kazanmak için çalışırlar.” (www.condor.depaul.edu).
Birmingham Üniversitesi İngiliz edebiyatı bölümü, verdiği eğitimin hedeflerini özlü ve
güzel bir şekilde şöyle açıklar: “Bizim program sana [öğrenciye] entelektüel çözümleme,
eleştirel düşünme ve duygu ve düşünceleri açık ifade edebilme gibi hayat boyu sürecek
yetenekleri elde etme fırsatını verir ve senin birçok muhtemel mesleği yapabilmene imkân
sağlar. Bizim bağımsız araştırma yapabilmeye yönelik kademeli bir eğitim sunan ve böylece
seni son yıl tezine hazırlayan programımız, seni, zamanı kullanma, sözlü sunum, profesyonel
belgelendirme, grup çalışması ve bilgi teknolojisini kullanma gibi oldukça faydalı yetenekleri
elde etmeye teşvik eder.” (Department of English - University of Birmingham ). Bu hedef, Türk üniversitelerinde de
benimsenebilir.

Türk dili ve edebiyatı eğitiminin temel hedefi, sosyal bilimlerin özellikle Türk dili ve
edebiyatının herhangi bir konusunda bilgiye hızlıca ulaşabilen, bilgiyi doğru anlayıp
eleştirebilen, sonuç olarak da özgün bilimsel ve edebî eserler vücuda getirebilen fertler
yetiştirmek olmalıdır. Sonuç olarak bu bölümler topluma nitelikli vatandaş, öğretmen, öğretim
elemanı, araştırmacı, gazete yazarı, şair, romancı, hikâyeci, piyes yazarı, senarist vs.
kazandırmalıdır.

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretiminin İçeriği

Batı üniversitelerinde edebiyat öğretimi, İngilizce Araştırmaları, İngilizce (Department
of English), İngiliz ve Amerikan Edebiyatı ve Dili gibi bölümlerde verilir. İngiliz ve
Amerikan üniversitelerinin web sayfaları incelenince, edebiyat bölümlerinin, eğitim yılları,
adları ve ders programları arasında birtakım farklılıkların olduğu göze çarpar. Her üniversite
öğrenciyi çekebilmek için farklı bir ders programı ve cazip eğitim fırsatları sunmaya
çalışmaktadır. Ancak bu kadar farklılığa rağmen, eğitimin hedefleri ve metotları arasında
ciddî bir benzerlik ve birlik vardır. Hedef, edebiyatın her konusunda bilgili kişiler
(allâmecikler) yetiştirmek değildir; hedef, edebiyatın herhangi bir konusunda, araştırma
yapabilecek, orijinal bilgi üretebilecek, ürettiği bilgiyi doğru ve etkili bir şekilde
kullanabilecek bireyler yetiştirmektir.

Manchester ve Birmingham gibi İngiliz üniversitelerinde eğitim üç basamaklı bir
piramit şeklinde tasarlanmıştır. En altta veya ilk yılda temel dersler vardır. Öğrenci, ilk yılda
bütün edebî dönemlere ait örneklerle tanışır, edebiyat teorileri ve özgün yazımla ilgili dersler
alır. Bu derslerde elde edilen bilgiler, eğitimin daha sonraki kısmına temel teşkil eder.
Edebiyatla ilgili temel bilgilerin öğretildiği bu derslerde başarılı olamayan öğrenci, mezun
olamaz, hatta bir sonraki dersleri takip edemez. Birmingham Üniversitesi ilk yıl derslerinin
içerik ve hedefini şöyle açıklar: “Bizim ilk yıl eğitimimiz, edebiyatın oldukça geniş bir
perspektiften anlatımı üzerine yoğunlaşmak suretiyle, daha bağımsız veya müstakil çalışma
yapabilmeye yönelik kendini geliştiren öğrenciyi destekler ve öğrenciye akademik seviyede
çalışma yapmaya geçiş hususunda yardımcı olur.” (Department of English - University of Birmingham).

İkinci yılda öğrenci, edebiyatın hangi konusu üzerinde yoğunlaşacağı konusunda
düşünmeye zorlanır. Öğrenci ilgi duyduğu alana veya edebî devre göre seçme derslerini
belirler. Seçme derslerin belirlenmesi hususunda öğrenci yalnız bırakılmaz. Üniversiteler,
öğrenciye, biri birinden farklı çalışma alanları sunar. Bazı öğrenciler, üniversiteleri,
sundukları uzmanlık alanlarına göre tercih ederler. Bunun için üniversitenin kendisini,
toplumun ihtiyaçlarına göre güncelleştirmesi ve cazibesini koruması gerekir.
Son yıl, piramide benzeyen eğitim programının “zirvesi”ni oluşturur
(Department of English - University of Birmingham). Bu yılda bir tez hazırlanır. Son sınıf öğrencilerine İngiliz
edebiyatı ve dili ile ilgili daha ileri seviye seçmeli ders kümeleri sunulur. Belli bir yazar, belli
bir dönem veya belli bir tema üzerinde yoğunlaşan seçmeli dersler vardır. Birinci ve ikinci
yıllarda iyi bir temel almamış, konusuyla ilgili temel bilgi ve terminolojiyi hazmedememiş,
araştırma, tahlil ve tenkit yeteneklerini geliştirememiş, bakış açısını derinleştirememiş
öğrenciler son yılda zorlanırlar.

Aynı eğitim mantığı dört yıllık Amerikan üniversitelerinde de vardır. Meselâ,
Pennsylvania Üniversitesinde edebiyat eğitimi, temel dersler, seminerler ve seçmeli
derslerden oluşur. Öğrenci edebiyatla ilgili “standart” bilgi seviyesini yakaladıktan sonra
seçmeli dersler vasıtasıyla belli bir konuda uzmanlaşmaya çalışır. Uzmanlık konuları kişiden
kişiye değişebilir: “Bazı öğrenciler bütün edebiyat devirlerini öğrenmek isterler, bazıları şiir,
nesir, drama ve sinema gibi türler üzerinde yoğunlaşmayı arzu ederler, bazıları da İngilizce
olarak Britanya, Afrika, Asya’da ortaya konulan edebiyatlar üzerinde çalışmayı plânlarlar.”
(Penn: University of Pennsylvania ).

Türk üniversitelerinde daha kaliteli bir edebiyat eğitimi için, öğrencilere, ulusal ve
uluslararası bilgi kaynaklarına hızlıca ulaşabilme tecrübesi; edebiyat tarihi, teorisi ve tenkidi
ile ilgili sağlam bir bilgi birikimi; en azından belli bir döneme ait edebî metinleri
orijinallerinden okuyup çözümleyebilme kabiliyeti; araştırma, bilgi, duygu ve düşüncelerini
edebî ve bilimsel bir üslûpla yazılı ve sözlü olarak sunabilme ve herhangi bir konuda orijinal
bir eser üretebilme becerisi kazandırılmalıdır.


(devamı aşağıda...)

[ahbar]

Bilgiye Ulaşma İmkân ve Tecrübesi: Gerek sosyal bilimler gerekse fen bilimleri olsun
bütün öğrencilerin, internet ve kütüphane vasıtasıyla bilgiye kolayca ulaşabilme tecrübesi
(pratiği) kazanmaları şarttır. Bilgisayar, internet ve kütüphane kullanımı, özellikle sosyal
bilimler eğitiminin, olmazsa olmazlarındandır. Batıda bu bilgiler öğrenciye orta öğretimde
kazandırıldığı için sıradan bir sosyal bilimler öğrencisi, eğitiminin ilk haftasında
kütüphanenin imkânlarını ciddî bir şekilde ve bilimsel gayelerle kullanmaya başlar.

Üniversitede özellikle sosyal bilimlerin eğitiminde, kütüphaneler, sınıflardan daha önemlidir.
Öğrenci, ders için harcadığı vaktin birkaç mislini kütüphanede harcar ve bilgisinin çoğunu
sınıfta değil, kütüphanede öğrenir. Bu, kesinlikle öğrencinin kalitesinden değildir. Verilen
eğitim, öğrenciyi kütüphane, bilgisayar ve interneti, araştırma maksatlı olarak kullanmaya
mecbur etmektedir. Zira birçok derste, öğrenciden ilgili konularda yazı hazırlayıp sunması
istenir. Öğrenci, konusu ile ilgili ulusal ve uluslararası kaynakların birçoğuna kütüphane
sayesinde rahatça ulaşır. Ulaştığı kaynakları okuyup değerlendiren öğrenci, yazdığı
makaleyi/yazıyı arkadaşlarının ve hocasının bilgisine ve tenkidine sunar. Böylece öğrencinin
bir taraftan bilgisi artırılırken, bir taraftan da araştırma, okuma, öğrenme, eleştirme, yazma,
sunma ve tartışma yetenekleri geliştirilmeye çalışılır.

Batıda kütüphane imkânları yetersiz olan üniversiteler, öğrenci tarafından tercih edilmez
ve eleştirilir. Üniversiteler değerlendirilirken veya puanlanırken dikkat edilen en önemli
hususlardan birisi üniversitenin öğrenci veya araştırmacıya sağladığı bilgiye ulaşma
imkânıdır. Konusuyla ilgili dünyanın herhangi bir yerinde yayımlanan makale, kitap veya teze
kolayca ve hızlıca ulaşamayan bir araştırmacının çalışması, ne kadar evrensel ve rekabetçi
olabilir?

Yazım Sanatı veya Yazarlık Dersleri: Gerek lisede gerekse üniversitede dil ve
edebiyat eğitiminin en önemli hedeflerinden birisi, kişiye, bilimsel araştırmalarını, duygu ve
düşüncelerini yazılı ve sözlü olarak edebî bir şekilde sunabilme yeteneği kazandırmaktır.
Aslında bu yetenek, yalnız edebiyat bölümü öğrencilerine değil eğitim alan herkese
kazandırılmalıdır. Duygu ve düşünceleri ifade etme becerisi ve alışkanlığı, medenî bir insan
olabilmenin en temel şartlarındadır.

Kavcar’ın (2003, 24-25) “Türk Dili ve Edebiyatı Programıyla İlgili Yeni Çalışmalar”
başlıklı yazısında, lise “Edebiyat Dersinde Yapılacak Etkinlikler” ve “Dil ve Anlatım
Dersinde Yapılacak Etkinlikler” alt başlıkları altında yer alan öneriler, uygulamalı eğitime
dönüktür ve oldukça önemlidir. Ancak öğretmenin bu etkinlikleri hakkıyla yapabilmesi için
belli bir eğitime ve malzemeye ihtiyacı vardır. Lisede yıllarca Kompozisyon dersi veren bir
edebiyat öğretmeni, bu dersle ilgili üniversitede hem nicelik hem de nitelik bakımından
oldukça yetersiz bir eğitim almaktadır ve tabiî olarak aldığı yetersiz eğitimi lisedeki
öğretmenliğine yansıtmaktadır. Fakat muhtemelen hiçbir öğretmen yetersizliğinin farkında
bile değildir. Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinde Kompozisyon dersinin ciddî bir ağırlığı
yoktur. Bu eğitimin eksikliğini, akademisyenler, öğrencilerinin kâğıtlarında ve hatta
meslektaşlarının eserlerinde üzüntüyle müşahede etmektedirler. Ancak bu sorunun giderilmesi
konusunda ciddî bir çalışma göze çarpmamaktadır. Sınav kâğıtlarındaki yazım hatalarından
puan kırılarak bu sorun çözümlenemez. Zira ezbere ifade ve cümlelerle konuşan ve yazan
birisinin hataları, özgünlüğe özenenlere göre daha az olur.

Batıdaki üniversitelerin İngiliz Edebiyatı bölümlerinde yazım dersleri, eğitimin, oldukça
önemli bir hedef ve parçasını oluşturmaktadır. Yazım yeteneği öğrencilere müstakil derslerin
yanı sıra seminerler ve dil ve edebiyat dersleri vasıtasıyla kazandırılmaya çalışılır. Bilgiyi
yazılı ve sözlü olarak sunma yeteneği, edebiyat ve dil derslerinde başarılı olabilmek için temel
bir ihtiyaç olarak sunulmaktadır ve birçok derste öğrenciden, bilgiye ulaşması, onu tenkit
etmesi ve sunması istenmektedir. Birçok üniversitede yazım dersleri, “Creative Writing” yani
yaratıcı yazım ana başlığı altında ve bir ana bilim dalı ağırlığında yer almaktadır. Bu dersler,
bazı üniversitelerde, yalnız edebiyat öğrencilerinin değil, diğer bölüm öğrencilerinin ve
öğretim elemanlarının da istifadesine sunulmaktadır.

Birçok üniversitede edebiyat öğrencileri, kredilerinin bir bölümünü bu derslerle
doldurmak zorundadırlar. Meselâ, Harvard Üniversitesi İngiliz ve Amerikan Edebiyatı ve Dili
bölümünde, Yaratıcı Yazım ana başlığı altında sıralanan derslerin bazıları şunlardır: Şiir
Çalışması, Şiir Yazımı, İleri Seviye Şiir Çalışması, Hikâyeye Giriş, Hikâye Yazımı, İleri
Seviye Hikâye Yazımı, Makale (essay) Yazımı, Birinci Şahıslı Yazım, Tiyatro/Oyun Yazım
Çalışması, Sahne Oyunu Yazma Çalışması. Harvard Üniversitesinde öğrenci bir yılda bu
derslerden ancak bir tanesini takip edebilir. Harvard’a bu derslere ancak konuyla ilgili
önceden çalışması olanlar kabul edilmektedir. Böylece öğrenci, dersi almadan önce bir ön
çalışma yapmaya zorlanmaktadır. Meselâ Şiir Çalışması dersini almak isteyen bir öğrenciden
beş tane şiir çalışması, derse ilgisinin sebeplerini açıklayan bir mektup ve Harvard veya başka
üniversitelerde alınan ilgili derslerin listesi istenir. İleri Seviye Şiir Çalışması dersini almak
isteyen bir öğrenciden ise on şiir sunması ve önceden aldığı ilgili dersleri belgelemesi istenir.
Derslerde öğrenciler hem kendileri eser üretirler hem de arkadaşlarının yazdıklarını
değerlendirirler. Meselâ, Hikâye Yazımı dersini alanlar, derste iki hikâye yazarlar ve
meslektaşlarının çalışmalarını değerlendirirler. Üniversitenin web sitesinde özgün yazım
derslerinin içeriği ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Meselâ Tiyatro Yazım Çalışması dersinin
içeriği hakkında şu bilgiler yer almaktadır: “Bu çalışmanın hedefi sahne için yazı yazmaktır.
Bu hedefi göz önünde bulundurarak, tiyatro oyunları okuyacağız, bazı filmler seyredeceğiz ve
yapımcı, aktör ve direktörün, filme nasıl katkıda bulunduklarını tartışacağız. Birbirimizin
yazdığı piyesleri dinleyecek, tartışacak ve onları tekrar kaleme alacağız. Bahar döneminde ise
bakış açımız veya hedefimiz monolog yazma ve icra etme olacaktır.”

(Harvard University FAS Registrar's Office ). Batı üniversitelerinde bölümler, öğrencilerini meşhur şair,
roman ve tiyatro yazarlarıyla buluşturan programlar tertip ederler. Ayrıca, Yaratıcı Yazım
programı çerçevesinde öğrencilerin yaşayan şair ve yazarlarla tanışmalarını ve onlardan
istifade etmelerini hedefleyen buluşmalar tertip edilir. Meselâ, Texas A and M
Üniversitesinde Yaratıcı Yazım dersleri meşhur romancı, şair, ve hikâyeciler tarafından
verilmektedir. Bu üniversitede kredilerinin belli bir bölümünü yaratıcı yazım dersleri ile
dolduran öğrenciler, Yaratıcı Yazım Ağırlıklı İngilizce (B.A. in English with Creative Writing
Emphasis) diploması almaktadırlar (Sorry. Access Denied. ).

Yazım derslerinin temel gayesi aynı kalmakla birlikte, isimleri ve içerikleri
üniversiteden üniversiteye değişebilmektedir. Meselâ, Arizona State Üniversitesinde yazım
derslerinin adları ve içerikleri biraz farklıdır. İlk Yıl Kompozisyon, İlk Yıl Gelişmiş
Kompozisyon; Akademik Yazım Stratejileri, Toplum Meselelerinde İkna Edici Yazım,
Aydınlatıcı Yazım, Edebiyat Hakkında Yazı Yazma; Meslekler İçin Yazım, Yayın/Kitap vs.
Basımı, Teknik Tashih (Edisyon); Belâgat Araştırmaları, Belâgat Teorisi ve Tenkidi gibi
dersler vardır. Bunların yanı sıra Orta Seviye Şiir Çalışması, İleri Seviye Şiir Çalışması gibi
dersler de göze çarpmaktadır. Üniversite ayrıca yazarlık sertifikası vermektedir. Bu
sertifikada öğrencinin Arizona Devlet Üniversitesinden 19 saatlik ileri seviye yazım kursu
aldığını ve herhangi bir meslekte başarılı bir yazar olabileceği ifade edilmektedir
(Arizona State University). Şiir Çalışması derslerinde seçme şiirler okunup tartışılır ve öğrenciler her
hafta birer şiir kaleme alırlar. Central Lancashire Üniversitesinde “Yaratıcı Yazım”
programının birinci yılında şiir ve nesre giriş, hayal kaynaklı olmayan yazım gibi temel
dersler vardır. İkinci sınıfta, şiir ve nesirle ilgili iki ayrı ders grubunun yanı sıra Seyahat
Yazımı, Medya İçin Yazım, Adaptasyonlar, Çocuklar İçin Yazım gibi seçmeli dersler vardır
(University of Central Lancashire - Voted 'Top Modern University in the North West' by the Times). New York Üniversitesi, İngilizce Bölümünde Yaratıcı Yazım dersleri
arasında Şiir Çalışması, Hikâye Çalışması, Bilim Kurgu gibi seçmeli dersler vardır
(www.english.fas.nyu.edu).



Bazı üniversiteler öğrencilerin yaratıcı yazım konusunda uzmanlaşmasına imkân
tanımaktadır. Öğrenciler bitirme tezlerini bu alandan alabilmektedirler. Bu konudaki uzmanlık
öğrencinin diplomasına bile yansıtılır. Meselâ, Stanford Üniversitesinde Yaratıcı Yazım
Ağırlıklı Temel İngilizce (English Major with a Creative Writing Emphasis) programı vardır.
Bu programı takip eden öğrenciler, şiir öğrencileri ve hikâye öğrencileri olmak üzere iki
gruba ayrılır. Her iki öğrenci grubunun da takip etmek zorunda olduğu edebiyatla ilgili ortak
dersler vardır (Stanford University).

Sonuç olarak Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinde “Yazım Sanatı” birimi veya dalı
oluşturulmalıdır. Bu birimde meşhur şair, hikâyeci, romancı, tiyatro yazarı ve senaristler de
ders vermelidir. Böylece kaliteli öğretmen, araştırmacı, şair, romancı, hikâyeci, fıkra, tiyatro
ve senaryo yazarlarının yetişmesi, tesadüflere, kişisel yetenek ve imkânlara bırakılmamış olur.
Şiir, hikâye, tiyatro gibi edebî türlerde yeteneği olan farklı bölüm öğrencileri ve öğretim
üyeleri, bu yeteneklerini geliştirmek için, Yazım Sanatı derslerini alabilmelidirler. Verilen
eğitimin niteliği onları bu dersleri almaya mecbur etmelidir. Ancak bir edebiyat öğrencisi şiir,
tiyatro, hikâye ve roman yazma sanatlarından istediğini iyice öğrenebilmelidir. Yazarlık
derslerinde, bu gaye ile Türk ve dünya edebiyatının meşhur eserleri tahlil ve tenkit
edilmelidir. O zaman, öğrenci Yahya Kemal, Halit Ziya, Ömer Seyfettin, Sheakespeare,
Balzac ve Dickens’i daha iyi öğrenir. Zira faydalı bir hedefin aracı olarak öğrenilen bilgi daha
zevkli, kalıcı ve anlamlıdır. Ayrıca, Türk toplumunun dünya edebiyatına kaliteli romancı, şair,
tiyatro yazarı, senarist, eleştirmen, akademisyen kazandırmasının, bilimsel yolu da budur.
Yazarlık dersleri, edebiyat öğrencisinin bir taraftan dili kullanma yeteneğini
geliştirirken diğer yandan ona edebî metinlere, içten nüfuz etme imkânı sağlayacaktır. Bir
edebiyat öğretmeni veya araştırmacısının edebî metinlerdeki sanat ustalığını veya işçiliğini
daha doğru tahlil edebilmesi için, o işçiliği, yeteneği nispetinde yapması ve yaşaması faydalı
olmaz mı? Bu bir şart olmasa da avantaj değil midir? Zira yaşayarak öğrenme, modern eğitim
sisteminde önemli öğretim metotlarından birisidir. Namık Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet
Hamdi Tanpınar ve Ali Nihat Tarlan gibi yazarların, edebiyatla ilgili değerlendirmelerinin
hâlâ zevkle okunmasının ve alıntı yapılmasının sebebi nedir? Ahmet Haşim’in şiir-şair ve
edebiyat öğretmeni ilişkisini konu ettiği “Şiir Hakkında Bazı Mülâhazât” başlıklı yazı,
etkileyiciliğini ve inandırıcılığını, kısmen de olsa, Haşim’in sanatçı kişiliğine borçlu değil
midir?

Birinci Basamak Dil ve Edebiyat Dersleri: Bir edebiyat öğrencisi hem yazım
yeteneğini geliştirmek hem de edebiyatla ilgili teorik bilgi dağarcığını zenginleştirmek
zorundadır. Gerek akademisyen, gerek lise öğretmeni gerekse yazar (romancı, film senaristi
vs.) olacak olsun, bir edebiyat mezununun, bilmesi gereken temel bilgiler vardır. Öğrencinin,
genel edebiyat bilgi ve terminolojisinin yanı sıra, Türk dili ve edebiyatının genel tarihî
gelişimini, önemli şahsiyet ve eserlerini bilmesi gerekir. Bunun için öğrenci, Türk Dili, İslâm
Öncesi Türk Edebiyatı, Divan Edebiyatı, Türk Halk Edebiyatı, Yeni Türk Edebiyatı gibi ana
bilim dallarının her birinden bazı temel dersleri almak zorundadır. Bu derslerde verilmesi
gereken temel bilgilerin sınırlarının çizilmesi çok önemlidir. En basit bakış açısıyla, bir
öğrencinin sınavdan sonra unutacağı veya hiç kullanmayacağı bir bilgi, onun için temel bilgi
değildir.

Temel bilgiler, Batı üniversitelerinde ilk yıl(lar)da öğrenciye kazandırılmaya çalışılır.
New York Üniversitesi İngilizce bölümünde öğrenci, dört temel (core) ders almak zorundadır.
Bunlar arasında Edebî Yorum, Britanya Edebiyatı, Amerika Edebiyatı gibi dersler vardır.
Öğrenci bunların yanı sıra eleştiri teori ve metotlarıyla ilgili bir ders, 1800 öncesi Britanya
Edebiyatı ile ilgili bir ders ve bir seminer almak zorundadır (www.english.fas.nyu.edu).
Arizona Devlet Üniversitesi edebiyat bölümünde verilen dersler arasında şunlar vardır:
Edebiyatla İlgili Eleştirel Okuma ve Yazma, İngilizce Grameri ve Kullanımı, Dünya
Edebiyatı, Dil Araştırmalarına Giriş, Edebiyat Hakkında Yazma: Çağdaş Roman Konuları;
İngilizce Edebiyata Genel Bir Bakış: Ortaçağ, Rönesans, 18. Yüzyıl; Britanya Edebiyatına
Genel Bir Bakış, Meşhur/Temel Amerikan Romanları, Edebî Tenkit Tarihi (Arizona State University).
İkinci ve Üçüncü Basamak Dil ve Edebiyat Dersleri (Uzmanlık Dersleri): Batıdaki
birçok İngiliz Edebiyatı bölümünde öğrenciler, kredilerinin bir bölümünü yaratıcı yazım
derslerinden bir bölümünü de temel dil ve edebiyat derslerinden doldurmak zorundadırlar.
Kredilerinin geri kalan kısmını ise seçmeli derlerle doldururlar. Öğrenciler kendilerine
sunulan oldukça fazla sayıdaki seçmeli derslerden bazılarını belli bir hedef doğrultusunda
seçmek zorundadırlar. Bazı üniversitelerde uzmanlaşma, diplomaya bile yansıtılır. Öğrenciler
ilgi sahalarına göre gruplaşırlar (University of Central Lancashire - Voted 'Top Modern University in the North West' by the Times).

Seçmeli dersler bazı Türk üniversitelerinde de vardır fakat bu, şeklî bir benzerlikten
öteye geçememektedir. Zira mantık kopuklukları, bütüncül bakış eksiklikleri ve metot
problemleri vardır.

Halbuki, uzmanlaşma, Türk dili ve edebiyatı öğretimi için daha zaruridir. Zira Türk
dilinin, Arapça, Farsça ve İngilizceye göre daha maceralı bir mazisi vardır. Bir Türkoloji
öğrencisinin Göktürk ve Uygur Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Çağatay Türkçesi, Osmanlı
Türkçesi, Azerî Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve edebiyatlarının hepsinde uzmanlaşması çok
zordur. Dil ve edebiyatın temel konularını birinci sınıfta öğrenmiş olan bir öğrenci, özellikle
ikinci sınıftan itibaren seçmeli derslerle belli bir konuda uzmanlaşmaya yönlendirilmelidir.
Öğrenci, kendi uzmanlık alanına uygun düştüğü taktirde, Tarih, Sosyoloji, Dilbilimi,
Fransızca, Doğu Dilleri gibi farklı bölümlerden de sınırlı sayıda ders seçebilmelidir. Meselâ,
bir öğrenci eğer tezini Eski Türk Edebiyatı alanında yapmak veya bu alanda uzmanlaşmak
istiyorsa, ikinci sınıftan itibaren Eski Türk Edebiyatı alanının sunduğu ders grubunun içinden
kendi istediklerini veya kendisine önerilenleri seçmelidir. Meselâ ikinci sınıfta Eski Türk
Edebiyatında Nesir dersini alan bir öğrenci üçüncü sınıfta, söz konusu dersin üst katman veya
basamaklarından birisi olan Tezkireler ve Hasan Çelebi Tezkiresi dersini seçebilir. Böylece
hâlihazırdaki programa göre bütün öğrencilerin sıkılacağı bir ders, Eski Türk Edebiyatı grubu
öğrencileri için manalı, faydalı hatta zevkli hale gelecektir. Bu öğrencinin seminer veya tez
çalışmasının konusu, meselâ Hasan Çelebi tezkiresinin güvenirliği veya herhangi iki tezkire
arasındaki bilgi akışı olabilir. Şiir, hikâye ve tiyatro yazma yeteneği olan ve ilgili derslerde
başarılı olan birkaç öğrenci, son yılda tez olarak roman ve tiyatro kaleme alabilmelidir.
Seminerler ve Özel Grup Çalışmaları: Seminerler ve grup çalışmaları, Batı
üniversitelerinde, eğitiminin temel bir boyutunu oluşturur. Temel derslerden ve uzmanlık
derslerinden başarılı olan öğrenciler, seminer dersine kabul edilirler. Grup çalışmaları,
öğrencinin eleştiri ve ifade yeteneğinin gelişmesine yardımcı olur. Manchester
Üniversitesinde derslerde (lectures) işlenilen konular, özel grup çalışmalarında farklı bakış
açılarıyla tekrar ele alınır ve tartışılır. Gruplardaki kişi sayısı sınırlı tutulur. Böylece grup
üyeleri hem kendi fikirlerini daha rahat ifade edebilirler hem de birbirlerinin fikirlerini
öğrenip paylaşabilirler. Bazı dersler özellikle son yıldakiler haftalık seminerler halinde bir
uzman tarafından verilir.

Tez Çalışması: Tez çalışması hem Batı hem de Türk üniversitelerinde vardır.
Görünüşte bir fark yok gibidir. Türk üniversitelerinde, öğrenciye derslerde daha fazla bilgi
sunulmasına rağmen öğrenciler, iyi tezler hazırlayamamaktadırlar. Bunun sorumlusu öğrenci
veya öğretim üyesi değildir, eğitim sistemidir. Zira kütüphane ve internet yoluyla bilgiye
ulaşma alışkanlığı ve tecrübesi kazanamamış, hatta kendisine bu imkân yeterince
sağlanmamış, edebî ve bilimsel yazı yazma tarzı öğretilmemiş, edebî metinleri okuma ve
tahlil etme becerisi elde edememiş, bilgiyi eleştirel ve ilmî bir bakış açısıyla değerlendirme
kabiliyeti kazanmamış bir kişinin hazırladığı tez, hacimli de olsa, ne kadar kaliteli olur?
Ezberci eğitim sistemi, kişiye, referanssız alıntı yapmaktan ve ödünç ibare kullanmaktan
başka ne kazandırabilir?

Öğrencilerin orijinal tezler üretilebilmesi için öncelikle eğitimin hedef ve içeriğinin
bütüncül bir bakış açısıyla belirlenmesi gerekir. Tez çalışmasının hedefi, öğrencinin önceki
yıllarda elde ettiği bilgi ve yetenekleri kullanıp kullanamadığı ölçmek olmalıdır. Tez, alınan
eğitimin ürünü veya meyvesidir ve bu bakımdan, diploma kadar önemlidir. Öğrenci güzel bir
tez yazabilmek için hem temel hem de uzmanlık derslerini ilgiyle takip etmeli, öğretim
üyesini kendisine daha faydalı olmaya zorlamalı ve derste öğrendiği bilginin birkaç mislini
kitap ve makalelerden öğrenmeye çalışmalıdır.

Eğitim Metodu

Türkiye’de özellikle sosyal bilimlerde ders anlatmaya dayalı bir öğretim metodu vardır.
Bu öğretim metodunun yetersiz kaldığı açıktır. Britanya üniversitelerinde kullanılan temel
öğretim ve değerlendirme metotları ise şunlardır: “anlatım, laboratuvar çalışması, projeler,
elektronik eğitim, seminerler ve çalışma grupları, problem tabanlı eğitim, alan gezileri,
aralıksız değerlendirme ve sınavlar” (The University of Manchester).

Ölçme ve Değerlendirme
Sınavlar, Türk eğitim sisteminin elinde kalan tek motivasyon ve öğrencilerin
değerlendirilmesinde yegâne kriter haline gelmiştir. Sınavlar vasıtasıyla öğrencinin
sorumluluk duygusu, çalışkanlığı ve kısmen zekâsı ölçülmektedir. Vize ve final sınavları
öğrencilerin konularını yalnızca kısa süreli öğrenmelerini veya ezberlemelerini temin
etmektedir. Vize ve finallerin ölçücülük özelliklerinin oldukça düşük olduğu açıktır. Sınavlar
kısmen objektif ve ölçücü olsalar bile her üniversitenin ve her öğretim üyesinin kendine has
bir soru sorma ve puanlama tarzı vardır. Bu farklılıklar, mezunların mezuniyet notlarının
ulusal düzlemde kriter olarak alınmasının ciddî bir adaletsizlik olduğuna işaret etmektedir.
Türkiye’de ölçme ve değerlendirme, yalnız vize ve final sınavlarıyla sınırlandırılmıştır.
Halbuki Batıda öğrencinin başarısı, çok farklı kriterlerle eğitimi boyunca devamlı
ölçülmektedir. Meselâ Manchester Üniversitesinde İngiliz Edebiyatı bölümünde öğrencilerin
değerlendirme tarzları arasında “gizli ve açık sınavlar, derslerde hazırlanan yazılar (essays),
araştırma raporları, pratik testler, ders notları, webi kullanma tecrübesi, tez hazırlama ve sözlü
sunuş yeteneği” vardır (The University of Manchester).

Hâlihazırdaki eğitim sisteminde birçok öğrenci için, derslerde verilen bilgiler, hafıza
için bir yüktür. Bu bilgi yükünün işe yarayacağı tek yer sınavlardır ve sınavlardan sonra bilgi
yükünün taşınmasının öğrenci için çok anlamı yoktur. Kimse kullanmayacağı veya işine
yaramayacağını zannettiği bir yükü sırtında veya zihninde uzun süre taşımak istemez.
Öğrencilerin temel bilgileri uzun süreli öğrenmeleri ve hazmetmeleri isteniyorsa,
sınavlar, eğitim sonrasında yapılmalıdır ve mümkünse ulusal olmalıdır. Genel sınavda çıkacak
sorular, bir edebiyat mezununun bilmesi gereken temel konu ve metinlerden seçilmelidir.
Böylece öğrenci ile ders ve öğrenci ile öğretim üyesi arasındaki ilişki daha seviyeli ve verimli
hale gelir. Sorular hazırlanırken dersin konuları değil, bu konularla öğrenciye kazandırılmak
istenen bilgi ve yetenek, yani dersin hedefi, göz önünde bulundurulmalıdır.
Eğer bu yazıda önerilen eğitim sistemi uygulanırsa, öğrenciler, yine ulusal bir sınava
tabi tutulabilir. Bu sınav üç bölümden oluşmalıdır: Temel Edebiyat Bilgisi, İhtisas Alanı
Bilgisi ve Yazım Sanatı (farklı bir gün olabilir). İhtisas Alanı Bilgisi (Türk Dili, Eski Türk
Edebiyatı, Türk Halk Edebiyatı ve Yeni Türk Edebiyatı) soruları daha çok temel metinlerin
gramer, anlam ve edebî gelenek bakımından tahliliyle ilgili olabilir. İki sınavdan alınan
puanların ortalaması, kişinin başarısını belirlemelidir. Sınavın yazılı kısımlarının
değerlendirilmesi, belli bir ücret mukabilinde ilgili öğretim üyeleri tarafından yapılabilir. Her
yıl binlerce sınav kâğıdı okumaktan bıkmış öğretim üyeleri, bunu görev olarak da yapabilirler.
Genel sınav sisteminin muhtemel faydalarından bazıları şunlardır: Öğretim üyesi, not
veren, kolay veya zor soran bir kişi kimliğinden veya konumundan, öğrenciye bilgi ve
yetenek kazandıran bir öğretmen/hoca konumuna yükselecektir. Öğrenci, bilgiyi kısa süreli
ezberlemek yerine uzun süreli öğrenip hazmedecektir. Öğrenci derste verilen bilgiyle veya
ders notlarıyla yetinmeyecek, derste öğrendiğinin birkaç mislini kendi gayretiyle öğrenecektir.
Öğrenciler, derslerin daha dolu ve faydalı geçmesi için öğretim üyelerini zorlayacaklardır.
Öğretmen daha verici, öğrenci daha alıcı, dersler de daha verimli hale gelecektir.

Kazanımlar ve Meslekler
Türkiye’deki Fen-Edebiyat Fakültelerine bağlı Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde
öğrenciye dört yıl boyunca Türk dili, Türk edebiyatının nazım şekil ve türleri, devirleri,
önemli şahsiyetleri ve eserleri vs. hakkında bilgi verilmektedir. Ancak öğrenci, bu bilgileri
hafızasında uzun süreli taşımak için geçerli bir sebep bulamamaktadır ve eğer öğretmen
olursa, meslek için lâzım olan bilgileri hemen öğrenebileceğinin farkındadır. Bu durum,
Türkiye’de mesleklerin ne kadar az bir bilgiyle icra edildiğinin bir göstergesidir. Genel
anlamda bir edebiyat mezunu, ilk defa karşılaştığı edebî bir metni tahlil edemez, edebî bir
yazı yazamaz, ilmî bir makale hazırlayamaz, hiçbir yabancı dili bilmez, kendisine sunulan bir
bilgiyi ilmî bir bakış açısıyla tenkit edemez veya araştırma sonuçlarını, tezlerini ve
düşüncelerini ilmî ve tutarlı bir biçimde yazıya dökemez, ancak kendisine sunulan bir bilgiyi
öğrenir ve yeteneğine göre aktarabilir. Bu kusurların bazıları, akademisyende de vardır.
Çünkü bizler de, aynı eğitim sistem ve ikliminin ürünleriyiz.

Batı üniversitelerinde eğitimin hedefleri ile sonuçları (öğrenciye kazandırdıkları)
arasında fazla bir açık yoktur. Edebiyat mezunu bir öğrenci edebiyatın, hatta sosyal bilimlerin
herhangi bir konusunda orijinal bir tez ortaya koyabilecek seviyeye getirilir. Batı
üniversitelerinin web sayfaları incelendiği zaman İngiliz edebiyatı bölümü mezunlarının,
eğitimcilik ve kütüphanecilik dışında oldukça farklı meslek dallarında iş sahibi oldukları
görülür (The University of Manchester). Meselâ Birmingham Üniversitesi web sayfasına göre,
İngilizce bölümü öğrencileri, ticaret, kamusal hizmet alanları, basım-yayın, medya, her
seviyede eğitim-öğretim, reklâmcılık, hukuk ve diğer mesleklerde iş bulabilmektedirler
(Department of English - University of Birmingham).

Ders Programı Taslağı
Özgün Yazım Dersleri
Akademik ve Edebî Yazım 100 (zorunlu)1
Eleştirel Okuma ve Yazma 100 (zorunlu)
Makale Yazımı 200
İleri Seviye Makale Yazımı 300
Edebî Yazım (Şiir, Hikâye ve Tiyatro Yazımı) 200
İleri Seviye Şiir Yazımı 300
Aruzla Şiir Yazımı 300
İleri Seviye Hikâye Yazımı 300
Tiyatro Yazımı 200
İleri Seviye Tiyatro Yazımı 300
Türk Dili Ders Grubu
Türk Dili 100 (zorunlu)
Osmanlı Türkçesi 100 (zorunlu)
Osmanlı Türkçesi 200 (zorunlu)
Eski Anadolu Türkçesi 200 (Dil ve Eski Edebiyat grupları için zorunlu)
Eski Anadolu Türkçesi Metinleri 300
Türkiye Türkçesi 200
Türkmen Türkçesi 200
Türkmen Edebiyatı 300
Azeri Türkçesi ve Edebiyatı 200
Göktürk ve Uygur Türkçesi 300
Orta Türkçe 300
Çağatay Türkçesi ve Edebiyatı 200
Ali Şir Nevayi 300
Dünya Dilleri ve Altay Dil Grubu 200
Sözlük Çalışması 200
Meninsky, Redhouse, John Deny’nin Sözlükleri 300
(Seçmeli dersler bölümdeki akademisyenlerin uzmanlık alanlarına göre değişebilir.)
Eski Türk Edebiyatı Ders Grubu
Eski Türk Edebiyatı 100 (zorunlu)
Eski Türk Edebiyatı Metin Tahlilleri 200 (zorunlu)
Eski Türk Edebiyatı Metin Tahlilleri 300 (Eski Edebiyat grubu için zorunlu)
Belâgat 200
Belâgat 300
El Yazması Metinler 200
Hat ve Arşiv Belgeleri 300
Osmanlı Tarihi 200
Vakanüvis Tarihleri ve Naîmâ 300
Farsça ve Arapça 200
Gelişmiş Farsça 300
Gelişmiş Arapça 300
Fars ve Arap Edebiyatı 200
Mukayeseli Türk ve Fars Edebiyatı 300
Fuzuli-Hafız 300
Selman-ı Savecî-Zati 300
Sebk-i Hindi ve Nailî 300
Türk Tasavvuf Edebiyatı 200
Türk Tasavvuf Edebiyatı ve Tazarruname 300
Eski Türk Edebiyatında Nesir 200
Tezkireler ve Hasan Çelebi Tezkiresi 300
Münşeat 300
Sefaretnameler 300
Mesneviler 200
Fuzuli’nin Leyla vü Mecnun’u 300
Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk’ı 300
Türk Halk Edebiyatı Ders Grubu
Türk Halk Edebiyatı 100 (zorunlu)
Türk Halk Edebiyatı 200 (Halk Edebiyatı grubu için zorunlu)
Halk Bilimi (Folklor) 200 (Halk Edebiyatı grubu için zorunlu)
Türk Tasavvuf Edebiyatı 200
Ahmed Yesevi 300
Yunus Emre ve Hacı Bektaşi Veli 300
Cönk 200
Aşık Ömer ve Gevheri 300
Türk Halk Hikâyeleri 200
Hikâye Derlemesi 300
Türk Destanları 200
Manas Destanı 300
Çağdaş Saz Şairleri (Mahzuni Şerif/ Neşet Ertaş) 300
Türk Halk Müziği 300
Yeni Türk Edebiyatı Ders Grubu
Yeni Türk Edebiyatı 100 (zorunlu)
Yeni Türk Edebiyatı Metin Tahlilleri 200 (zorunlu)
Yeni Türk Edebiyatı Metin Tahlilleri 300 (Yeni Türk Edebiyatı grubu için zorunlu)
Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman Türünün Gelişimi 200
Roman Tahlili 200
Halit Ziya ve Ömer Seyfettin 300
Edebi Tenkit 200
Fransızca 100
Fransızca 200
Fransızca 300
Coppee-Tevfik Fikret ve Mehmet Akif 300
Yahya Kemal ve Nesli 300
Fransız Edebiyatının Türk Edebiyatına Etkisi 200
Abdülhak Hamid 300
Servet-i Funun ve Tevfik Fikret 300
1950 Sonrası Türk Edebiyatı 300
Yaşayan Türk Romancıları 300
Ahmet Haşim 300
Özel Grup Çalışması (zorunlu)
Seminer (zorunlu)
Tez Çalışması (zorunlu)


Kaynakça

AKTAŞ, Şerif (2004), [Açılış Konuşması], Edebiyat İlmi ve Problemleri Sempozyumu 23-25
Eylül 2003, Gazi Sosyal Bilimler Araştırma ve Geliştirme Derneği, Ankara, s. 5-7
AKTAŞ, Şerif (2005), “XX. Yüzyılda Üniversitelerde Edebiyat Öğretimi”, V. Türk Kültürü
Kongresi: Cumhuriyetten Günümüze Türk Kültürünün Dünü, Bugünü ve Geleceği (17-
21 Aralık 2002), Edebiyat, Cilt III, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları,
Ankara, 29-42
CEMİLOĞLU, Mustafa (2004), “Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimine Bütüncü Yaklaşım”, 1.
Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-19 Ekim 2003), Gazi Üniversitesi Kırşehir
Eğitim Fakültesi Yay., Kırşehir 117-125
ERCAN, Nermin, vd. (2002), Türk Dili ve Edebiyatı: Edebiyat Lise 1, Millî Eğitim Basımevi,
İstanbul
ERCAN, Nermin, A. İhsan Kanberoğlu, H. Mehmet Yenikurtuluş, Abdurrahman Yüksel,
Aysel Çetin, Günay Çetin, Nezihe Tatar, Mehmet Koç, Ali Erkan Kavaklı, Ahmet
Balta, Mehmet Görücü, Mustafa Yaşar (2001), Türk Dili ve Edebiyatı: Edebiyat 3,
Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004), [Birinci Oturum Açılış Konuşması], Edebiyat İlmi ve
Problemleri Sempozyumu 23-25 Eylül 2003, Gazi Sosyal Bilimler Araştırma ve
Geliştirme Derneği, Ankara, s. 13-14
HALMAN, Talât S. (2004) “Türkiye’de Eleştiri ve Özgün Kuramlar”, Edebiyat İlmi ve
Problemleri Sempozyumu 23-25 Eylül 2003, Gazi Sosyal Bilimler Araştırma ve
Geliştirme Derneği, Ankara, s. 16-28
Writing Programs at ASU | Department of English
http://www.condor.depaul.edu/
Undergraduate Studies - English - University of Birmingham
University of Cambridge, Faculty of English
Sorry. Page Not Found.
http://www.manchester.ac.uk/degreepr...graduate/2006/
http://www.english.fas.nyu.edu/object/english.0406.ug
Stanford Creative Writing Program
http://www.english.stanford.edu/courses
http://www.registrar.fas.harvard.edu...ndLanguage.htm
l
http://www.uclan.ac.uk/courses/ug/su...iterature.html
http://www.upenn.edu/endergrad/
KANBEROĞLU, A. İhsan, H. Mehmet Yenikurtuluş, Abdurrahman Yüksel, Nermin Ercan,
Aysel Çetin, Günay Çetin, Nezihe Tatar, Mehmet Koç, Ali Erkan Kavaklı, Ahmet
Balta, Mehmet Görücü, Mustafa Yaşar (2001), Türk Dili ve Edebiyatı: Kompozisyon 3,
Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
KAVCAR, Cahit (1994), Edebiyat ve Eğitim, Ankara Üniversitesi Yay. Ankara
KAVCAR, Cahit (2003), “Türk Dili ve Edebiyatı Programıyla İlgili Yeni Çalışmalar”,
Türklük Bilimi Araştırmaları, Türkçenin Öğretimi Özel Sayısı, 13, Niğde, ss. 19-26
PALA, İskender (2005), “Dünümüzde Divan Edebiyatı Eğitimi: Tespitler, Öneriler”, V. Türk
Kültürü Kongresi: Cumhuriyetten Günümüze Türk Kültürünün Dünü, Bugünü ve
Geleceği (17-21 Aralık 2002), Edebiyat, Cilt III, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Yayınları, Ankara, 43-63