Aşık Sümmani Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri

Âşık Sümmânî Kimdir? Hayatı, Edebi Kişiliği, Şiirleri Âşık Sümmani, 1860 (bazı kaynaklara göre 1862) yılında Erzurum ilinin Narman ilçesinin Samikale köyünde doğmuştur. Fakir bir ailenin çocuğu olan Sümmanî, hayatını çiftçilik ve çobanlık yaparak sürdürmüştür. Şiirleri hem sözlü hem de yazılı (cönkler) kaynaklarda yer almaktadır. Sümmanî'nin öğrenim durumu hakkında bilgimiz yoktur. Bununla beraber şiirlerinden hareketle iyi bir öğrenim gördüğünü söyleyebiliriz. Badeli âşıklarımızdandır. Rüyasında karşılaştığı Gülperi'yi bulabilmek için Kafkasya, İran, Kırım ve Afganistan'ı gezip dolaşmıştır. Sadece Doğu Anadolu Bölgesi’nin değil bütün Türkiye’nin önde gelen âşıklarındandır. Sağlığında hikâye tasnif etmiş ve anlatmıştır. Anlattığı hikâyelerden bazıları Sümmanî ile ilgili olarak hazırlanan kitaplarda yayımlanmıştır. Bildiği rivayet edilen hikâyeler şunlardır: Kerem ile Aslı, Latif Şah, Sevdakâr Şah, Sümmanî ve Gülperi, Tufarganlı Âşık Abbas ve Gülgez Peri. Sümmanî, şubat 1915 tarihinde vefat etmiş olup mezarı köyündedir. Sümmanî'nin Şiirlerinden Örnekler Not: Sümmanî'nin diğer şiirleri için sayfa altındaki rakamlara tıklayınız. DEPREM DESTANI Kaza-i Tortum'da oldu vukuat Gören gözler düştü ah ü figana Bin üç yüz dokuzda ettik rivayet Bunu destan edip saldık her yana Bu gama müşterek ölüler sağlar Görenler ah edüp yürekten ağlar Sarsıldı dereler söküldü bağlar Her taraf boğuldu toza dumana Budur son alamet bozuldu devran Biçare Sümmanî eylesin figan Tahammül yok kaza buna bir destan Bir eser bıraka cümle cihana Yazdılar (Ervah-ı Ezelde) Ervah-ı ezelde levh-i kalemde Bu benim bahtımı kara yazdılar Bilirim güldürmez devri alemde Bir günümü yüz bin zara yazdılar Bulmadım şadlığın iradesini Çekerim bu gamın ziyadesini Herkes dosta verdi ifadesini Benimkini rûzigâra yazdılar Aşk benimle eyler daim kıyl ü kal Daha sabretmeye kalmadı mecal Derdim taksimdara kıldım arzuhal Dedi ki öz bahtın kara yazdılar Gönül gülşenimde har oldu deyu Hasretlik cismimde var oldu deyu Sevdiğim, sevdiğin pir oldu deyu Erbabı garezler yare yazdılar Dünyayı sevenler veli değildir Canı terkedenler deli değildir İnsanoğlu gamdan hali değildir Her birini bir efkâra yazdılar Nedir bu sevdanın nihayetinde Yadlar gezer yarin vilayetinde Herkes diyarında muhabbetinde Bilmem beni ne civara yazdılar Kadrimi bilmeze eyledim minnet Derdimi artıran görmesin cennet Sarraflar verdiler yare bin kıymet Benim kıymetimi nere yazdılar Döner mi kavlinden sıdkı sadıklar Dost ile dost olur bağrı yanıklar Aşk kaydına geçti bunca aşıklar Sümmani'yi derkenara yazdılar (Gel) gönül elinle sana eylim nasihat (Gel) gönül elinle sana eylim nasihat Bu fâni dünyadan kalk yavaş yavaş Cehdet ki doğru yola gidesin Canını Cennet'e sal yavaş yavaş Kara toprak için bizim zâtımız Geçen ululara yeter hepimiz Bir gün olur gelir cansız atımız Tebdil tedarikin gör yavaş yavaş Bir âşık da vatanını satanda Garip bülbül dost bağında ötende Hak'tan nida gelip vâdem yetende Azrail canımı al yavaş yavaş Der Sümmani tamam oldu muhabbet Biz varalım siz olasız selâmet Kalktı bu karyeden çekildi kısmet Göründü gözüme yol yavaş yavaş. Acep hiç mi bahar görmez Acep hiç mi bahar görmez Toprağı bizim bağların Uyanmaz asla göğermez Yaprağı bizim bağların Her mâhta gelse bir bahar Ne saatında gül-i zâr Ne gül var ne bülbül ne har Otağı bizim bağların El bağında açılmış gül Gülünde ötüyor bülbül Baş göstermiş bir tek sümbül Gam dağı bizim bağların Cümle bağlar olmuş düzen Bahçıvan sen bağda bezen Büsbütün harami gezen Yığnağı bizim bağların Sümmani berdardan gelir Ne gelse Settâr'dan gelir Âb u zehri mardan gelir Pilağı bizim bağların. Açıldı ihya meydanı Açıldı ihya meydanı Gelene essalâ bu gün Bezl-i vücut için cana Salana essalâ bu gün Eğer ervah eğer kalam Eğer salat eğer selâm Açıldı sancağı âlem Alana esselâ bugün Hakikat ilminin ihyası Tecelli lûtfun kimyası Bu bahre süren kavrası Dalana esselâ bu gün Kimi mahzun kimi memnun Kimi mahrum kimi mahzun Bu demde cura-i kanun Çalana esselâ bu gün Bu demdedir sahip huruç Sümmâniyi olmasın pûç Âdû ekberin kılıç Çalana esselâ bu gün. Akıl ermez şu feleğin işine Akıl ermez şu feleğin işine Kimi zevk-i sefa ziynet bulamaz Kimisi düşmüştür mal telaşına Kiminin malı çok rahat bulamaz Kimisi okumuş kimisi yazmış Kimi marifetli cevaplar düzmüş Kimisi şekerli taamdan bezmiş Kimisi bir parça nimet bulamaz Kimisi dokumuş kimisi satmış Kimisi anlamış zihnine yatmış Kiminin yılkısı dağları tutmuş Kimisi binmeye bir at bulamaz Sümmani yanmıştır firkate nâra Sevda onu koymaz çıksın kenara Ona derler niçin gitmezsin yâre Hiç demezler Hak'tan ruhsat bulamaz. Âlemi celbeder emr-i irade Âlemi celbeder emr-i irade Eğleşmek olmuyor yaran elveda Redî gama düştüm hadden ziyade Yâr-ı garım sadık ihvan elveda Zamanı âhire uğradı müddet Kesildi ben için ol istirahat Atar yandan yana dâne-i kısmet Bezl-i can ettiğim mekân elveda Adalette kadim gördüm Faruk'u İkrarından evvel gördüm Sıddık'ı Gönül talep eder hak ve hukuku Sagîr kebir sabi sibyan elveda Bir ben değil bütün âlem pür savaş Kûtb-i ilâhiden Şem'a bu ateş Hasılı akraba kavim ve kardeş Gönül ayrı düştü yâren elveda Arzum da kârım da ağyara karşı Yolunda vermişim ten ile başı Emanet silahın toprağı taşı Hasılı vesselam her yan elveda Sümmani gönlümün âlemde âhı Hıfz eyle yanında Kadir ilâhı Açıldı biz için hasretlik râhı Gönlümde sevdiğim sır can elveda.. Bâdesiz sarhoş olmuşsun Bâdesiz sarhoş olmuşsun Sen hangi sevdadan gönül Ya kime meftun olmuşsun Haber ver künyeden gönül Sen sana sahip danesin Adam ol gül-i rânasın Şahinsin sedef danesin Doğanda anadan gönül Gezer misin sahraları Arar mısın Leylâ yâri Özünde bul bir şikârı Çekil bu sevdadan gönül Adam olsan baht ulusun Yâr olsan yârin gülüsün Hangi bağın bülbülüsün Haber ver sabâdan gönül Teslim ol her emre inan Hal ehlin rengine boyan Elverir hayadan uyan Şu fi'li fenadan gönül Gezme dünyada beyvâna Çalış eresin nişana Yüzünü döndür Rahman'a Ayrılma rızadan gönül Memnun et sultanı hanı Hoşnut et Gevher Kân'ı Ara bu ezel mekânı Sefer et dünyadan gönül Derviş ol taşı teberi Dolanma böyle serseri Kaçır sen âdû ekberi Tendeki haneden gönül Ara Sümmani bir kârı Dolanma ağyar diyarı Özünde bul bu şikârı Yâd etme sineden gönül. Bâd-ı sabâ sana bir ifadem var Bâd-ı sabâ sana bir ifadem var Götür bu nâmemi dildâre söyle Herkesin derdine odur giriftar Bilir bilmez değil izhâre söyle Yürü bâd-ı sabâ yar vatanına Büst et likâbını düş dâmenine Reddeylemek düşmez onun şanına Eylesin derdime bir çare söyle Bilir bâd-ı sabâ gam vatanlıyam Çünkü gözü melül garibanlıyam Ciğeri hûn olmuş çeşm-i kanlıyam Arz et arz-ı hâlim var yâre söyle Arzum var râhında hasret öldürme Derdim artır ağlat beni güldürme Bu sır sukkâsıdır yâra bildirme Fâş etme bir yerde öz yâre söyle Sıddık'a Faruk'a Hak yâre danış Osman-ı Zinnureyn Haydar'a danış Verirseler ruhsat Muhtar'a danış Mürüvetkânıdır Hünkâr'a söyle Şirindir kadimdir mahbûb-ı dildar Kapında yaveri Hazret-i Muhtar Damadı Şehriyar ey nur-i Haydar Al-bâd-ı sabâdan var yâre söyle Sefahat bir derya nedir işaret Sümmani cürmüne âh eder elbet Bizden sehv ü hata O'ndan mağfiret Kelâmın göğçektir Gaffar'a söyle. Bana himmeti lâ olan arifin Bana himmeti lâ olan arifin Menfaat madeni zarı kendine Aselinden pay vermeyen canlı ne Ehl-i hüner etmiş arı kendine Bir güzel bağ gördüm hoştur çiçeği Bahçıvan bilmez mi burcu göçeği Bağın bâr vermektir asıl gerçeği Zahmeti ne için barı kendine Gül odur ki çar etrafı harlana Şeydâsı başında geze zârlana Tüccar odur gulamlar barlana Neye benzer erin kârı kendine Gül dalında bülbüllüğe zağ olsa Bülbül mü demeli şeydâ yok olsa Her ne kadar cebin cesim dağ olsa Verir tipi boran karı kendine Sümmani ne demden verdin rivayet Bilene ibrettir bilmeze sohbet İster hesna olsun isterse hoyrat Herkesin mahremdir yâri kendine. Benim yazım bilmem ak mı kara mı Benim yazım bilmem ak mı kara mı Hiçbir tabib sağaldamaz yaramı Yüksek yüksek dağlar almış aramı Kavuşmamız oldu muhal ağlarım Kanadım yok uça uça varayım Dağlara taşlara bir sorayım Mümkün değil artık yüzün göreyim Yâdıma geldikçe bu hal ağlarım Derdim gamım ey Sümmani tükenmez Acılaştı hayat meyvası yenmez Gönül evi yıkılmıştır şenlenmez Hayatımı sarmış melal ağlarım. Bî namaz dost olabilmez Bî namaz dost olabilmez Dostuna düşman gezer Sureti âdemdir amma İdrakinde hayvan gezer Nice ki hayatı vardır Kalıbında insan gezer Kilâbı lahmından berbat Cesedi bfnamaz gezer Derûni şehrine baksan Vesveseler otağıdır Vechinde biten tüyleri Ardıçların yaprağıdır Nerde bir mazarrat iş var Sarılır da şikâr eder Der Sümmani merduddandır Hücceti bî namaz gezer. Bilmezsin ilm ü ibare Bilmezsin ilm ü ibare Lisanda mahzun olursun Bir ibare bir dubâre İrfanda mahzun olursun Sen sana bak eyle yazık Tebdil tutup al sen azık Sefinen çıkarsa bozuk Deryada mahzun olursun Sen sana bak eyle nazar Sen sana bak kime benzer Sermayesiz açma bazar Dükkânda mahzun olursun Refik olursan hizana İşin uğramaz düzene Tohum ekersen hozana Harmanda mahzun olursun Sümmani söyler eş'arı Her yerde açmaz esrarı Benim demezse muhtarı Divanda mahzun olursun. Bir adam başına mürit olamaz Bir adam başına mürit olamaz Varıp bir kâmile danışmayınca Candan geçmeyince canan bulamaz Gönül her eşyaya karışmayınca Kâmiller sevmezler kendi payesin Onlar kaldırmışlar dünya riyasın Kimse bilmez hiç kimsenin mayasın Onla kalkıp düşüp konuşmayınca Sümmaniyem görmedim hiçbir sefa Her sefa dalına konmuş bin cefâ Her ne istedinse yokdurur vefa Tarikat kulpuna yapışmayınca. Bir dem kararın yok dağlar başında Bir dem kararın yok dağlar başında Nice bir Mecnun'a dönersin gönül Cümle halkı âlem kendi işinde Sen aşkın nârına yanarsın gönül Cevherini her sarrafa satmazsın Gece gündüz gamda yanıp yatmazsın Belli bir mekânda karar tutmazsın Her dem daldan dala konarsın gönül Bülbüle işaret olsa gülünden Güzel güzel mâni söyler dilinden Hecrâi bfvefâ yârin elinden Zehri nûş eyleyip yanarsın gönül Sümmani bilmedin ceşm-i siyahı Kendine yâr etme zâr ile âhı Yükseklere çıkıp gâh ü bfgâhı Gâh olup alçağa inersin gönül. Bir dilbere müptelâyım ezelden Bir dilbere müptelâyım ezelden Derd ü gama kattı âh u zâr beni Ciğer kebap oldu ne gelir elden İflah etmez daha intizar beni Bana derler ateşin yok közün yok Daha yâr yanında senin yüzün yok Yokladım kalbimi bir kem sözüm yok Yâre şekva kılmış ruzigâr beni Aradım bulamadım kendime mekân Nerde bir gül görsem etrafı diken Bende bu âh yârda o baht var iken Korkam hasret koya kara yer beni Sümmâniyem kendi kendim üfledim Şadlık taksiminde yattım ufladım Yârin fikir defterini yokladım Bundan sonra yazmış ihtiyar beni. Bir dilberin mecnunuyum Bir dilberin mecnunuyum Cesette canı yandırır Ben derdimin meftunuyum Bilse Lokman'ı yandırır Mürüvvet kanidir huyu O yâr daim sever hû'yu Likâbından çıkar mûyu Şemsi tabanı yandırır Kim o yârin yarasında O kalmaz yüz yarasında İki kaşın arasında Olan irfanı yandırır O hûba yanan âşıkan Gözüne hor olur cihan O dilberde olan nişan Huri gılmanı yandırır O hûbân Ali Ekber'dir O mahbub zâtı serverdir O dilber nuru berdârdır Ehl-i imanı yandırır Kapında zayıf Sümmani Lütfundan gözler ihsanı O sultanın arzumanı Kün fe-yekûnu yandırır. Bir gönülde meşk olursa Hûda'sı Bir gönülde meşk olursa Hûda'sı Konar ol gönüle aşkın noktası Mahbubuna uygun olsa odası Gönül mahbubundan vaz nice gelir Âşık olmadım ki nazı bileyim Kovanda arı yok güzü bileyim Ganem yok sürüde yazı bileyim Neden idrak edem yaz nice gelir Abdallar giyer mi mesti papucu Sümmani der cana mahbub sancı Mahbub sarabilmez tambur çalıcı Huzuru mahbuba saz nice gelir. Bir güzel seyrettim yeni Tafta'da Bir güzel seyrettim yeni Tafta'da Boyu selvi yanakları al gelin Hiçbir yerde karar kılmaz haftada Boyu selvi yanakları al gelin Ne gökçek yaratmış anı Hiidası Nezâket beslemiş hanım anası Cennette huriye benzer siması Boyu selvi yanakları al gelin İnsan yerde gezer kuşlar havada Göğsün düğmelemiş eller havada Senin gibi hiç bulunmaz ovada Boyu selvi yanakları al gelin Sümmaniyi sen eyledin yolundan Bir cevap vermedin nazik dilinden Bir su ver içeyim kibar elinden Boyu selvi yanakları al gelin. Bir menzile başa kadar varmasan Bir menzile başa kadar varmasan Sen o yola kervan olsan ne fayda Bir dilberin sinesine konmasan Hayal ile mihman olsan ne fayda Bir yazı ki kara olur kalemde Sözü hor görünür her bir kelâmda Bir güzel ki seni sevmez âlemde Ya sen ona hayran olsan ne fayda Arâbî Farisf dilin olmasa Bülbüle münasip gülün olmasa Asla bir meslekte elin olmasa Dava ile sultan olsan ne fayda Deli gönül bir isyandan beridir Bir ah çeksem dağı taşı eritir Her bir güzel bir yiğidin yâridir Elin güzeline baksan ne fayda Sefil Sümmani gel Hakk'ı zikreyle Verdiği nimete daim şükreyle Yaman kişi ta ezelden fikreyle Başa geçip pişman olsan ne fayda. Bir nâme yazayım şâh-ı cânâna Bir nâme yazayım şâh-ı cânâna Dîr olmasın âh ü feryada gelsin Diler ise kurban olam ben ona Koçak kuzu gibi feryada gelsin Kâr etti canıma hasretin âhı Bulmadım çaresin azmetti râhı Gönül talep eder o vech-i mâhı Beni derde salan Leylâ da gelsin Der Sümmani yaşım döndü Fırad'e Öyle kalem çalmış emr-i irâde Her kim yetirirse beni murada Dilerim Cennet-i Âlâ'da gelsin. Bir vefasız dilber aldattı beni Bir vefasız dilber aldattı beni Serimi sevdaya saldı eyvah ey Yine tazelendi eski yaralar Düşmanlar halime güldü eyvah ey Ben sana ne dedim ey kaşı keman Şâd ettin cihanı dillere destan Gülşeni hüsnünde bağı gülistan Gülden dudakların güldü eyvah ey Sümmani bîçâre kadrin bilen yâr Çok mu çekeceğim derdin yalan yâr Evvel benim ile deyüp gülen yâr Şimdi ırak yerde kaldı eyvah ey. Bu fâni dünyayı ziynet etmeden Bu fâni dünyayı ziynet etmeden Yarattı fazlından nuru bir Hüdâ Mağrip meşrik zemin semâ dört köşe Altı günde bina kurdu bir Hüdâ Fâl içinde affeyledi Yunus'u Fark etmedi gece ile gündüzü Hak yaratmış Ay'ı Gün'ü yıldızı Bu dünyanın şölvekârı bir Hüdâ Sümmani aşk ile eyle bir adet Yedi tamu vardır sekiz de cennet Yaratmıştır yetmiş iki mahlûkat Aziz kıldı Peygamber'i bir hüdâ. Bu gün vardım dost bağına Bu gün vardım dost bağına Ne hoş gelir cûşun bülbül Açılmış güller müzeyyen Ya nedir telâşın bülbül Bülbülün çektiği zardır Arada vasıta hardır Hakk'ın dört bin ismi vardır Sende mevcut meşki bülbül Bini Tevrat'ta beyandır Bini Zebur'da ayandır Dört kitapta dört bin tamdır Dumanlıdır başın bülbül Bülbülün ne fikri vardır Daim hamdi şükrü vardır Dört bin isme zikri vardır El zanneder bir kuş bülbül Bülbülün çektiği âhdır Aşkın sırrına agâhtır Muradı Celâlûllah'tır Akar gözden yaşın bülbül Sen bülbülsün doğru rahta Arzun var Cemâlûllah'ta Artar feyzin sehergâhta Kimse bilmez işin bülbül Bülbül ne hayal hâbında Nûşi var aşkın âbında Daim sen rıza babında Sümmani olsa eşin bülbül. Bu ne esrar idi bu ne gam idi Bu ne esrar idi bu ne gam idi Azat eyle beni divan aşkına Doksan dokuz dert sinemde tam idi Derde dert artırır Lokman aşkına Varıp yalvarayım vezir ü hana Valinin korkusu kâr etti cana Ya katleder ya da atar Taşhan'a Bahrin garip garip zindan aşkına İfadeye layık yoktur lisanım Ihâfe burcunda titreşir canım Öldüğüme gam yemem gözler cananım Affeyleyin ol civanım aşkına Kulundur Sümmani eyle merhamet Sahabet kanisin gözle mürüvvet Dilersen affeyle dilersen cellât Lutfeyleyin Keremkan'ın aşkına. Bugün cana tesir eder Bugün cana tesir eder Devri devranı bağların Saz gelince gûsse gider Benim hayranı bağların Demi vakti sebâlardan Devir al abalardan Der kenar olmuş şıtâdan Gelmiş ihsanı bağların Ne demdir dost bârigâhı Kimi güler kimi âhı Bezetmiş Kadir İlâhı Güler yeksanı bağların Bağı kayıran baht ulu Var mı serde dostun gülü N'olur olsa bir bülbülü Gulâm Sümmani bağların. Ciğeri hûn oldu rahmi mâderin Ciğeri hûn oldu rahmi mâderin Bu hale müşterek sulb-i pederin Tamam beş mâh oldu yoktu haberin Bir sihhat haberin vatana gönder Kardeşin ahbabın kılmaktadır zâr Bilmem ara yerde küskünlük mü var Yoksa terk-i vatan etmek mi efkâr Kebirin unuttun sübyanan gönder Mevlâ kula vermiş iradesini İhtiyar eylemiş müsadesini Dinle bu evragın ifadesini Akşam gelir sabah yaz bana gönder Sümmani bu derde olmuştur mecnun Sizler ne fikirde ne hâle meftun Sebeb-i vücudun istersen memnun Bir sihhat haberin atana gönder.

Çıldırlı Âşık Şenlik

19. Yüzyıl Aşıkları Özellikleri Temsilcileri

Benzer İçerikler: