Tanzimat Dönemi Edebiyatı ve özellikleri (1860-1895)

* 1. Dönem Tanzimat Edebiyatı ve Özellikleri (1860-1876)

* 2. Dönem Tanzimat Edebiyatı ve Özellikleri (1876-1895)

  • Tanzimat Fermanının ilanından (1839) sonra bu edebiyatın tohumları serpilmeye başlamıştır.
  • Batılı tarzda ilk eserler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.
  • Hak, adalet, özgürlük, vatan kelimeleri bu dönemde ilk defa kullanılmaya başlanmıştır.
  • Tanzimat edebiyatı kendi arasında ikiye ayrılır: Birinci ve İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı)
  • Yazı dilini halkın anlayacağı dile yakınlaştırmaya çalışmışlardır.
  • Tiyatroyu halkı aydınlatma aracı olarak görmüşlerdir.
  • Toplumcu bir çizgi tutmaya çalışmışlardır.
  • Divan edebiyatındaki "bölüm güzelliğine" karşın "konu bütünlüğüne, güzelliğine" önem vermişlerdir.
  • Tanzimat birinci dönem sanatçıları (Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi) ikinci dönem sanatçılarına göre daha halkçı olmuşlardır.

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI VE ÖZELLİKLERİ (1860-1876)

  • Divan edebiyatını eleştirmelerine rağmen onun etkisinden kurtulamamışlardır.
  • Vatan millet, hak adalet, özgürlük gibi kavramlar ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.
  • Batılı anlamda ilk esereler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.
  • Toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.
  • Dilin sadeleşmesi gerektiğini söylemişler ancak pek başarılı olamamışlardır bu konuda.
  • Roman, modern hikâye, tiyatro, gazete, eleştiri, anı bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.
  • Bu dönemin sanatçıları aynı zamanda devlet adamı sıfatı da taşıyorlardı.
  • Klasizim (Şinasi, Ahmet Vefik Paşa) romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat) den etkilenmişlerdir.

Not:Sanatçılarla ilgili daha detaylı bilgilere sanatçı ismi üzerinden ulaşabilirsiniz.

BİRİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATI SANATÇILARI

ŞİNASİ (1826-1871)

  • Edebiyatımıza birçok yeniliğin yerleşmesini sağlamıştır.
  • Asıl adı İbrahim'dir.
  • İlklerin yazarıdır: İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, Batılı anlamda ilk fabl, ilk özel gazete, ilk makale, ilk noktalama işaretini kullanan kişidir.
  • Halk için sanat görüşünü benimsemiştir.
  • İlk tiyatro eserimizi: Şair Evlenmesi'ni yazdı.
  • İlk makaleyi yazdı: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi
  • İlk özel gazetesi çıkardı: Tercüman-ı Ahval
  • Eserleri: Durub u Emsalı Osmaniyye (Osmanlı Atasözleri Kitabı), Tercüme i Manzume (Çeviriler), Müntehabat -ı Eşar(şiirleri), Divan-ı Şinasi, Tasvir i Efkâr

NAMIK KEMAL (1840-1888)

  • Vatan şairimizdir.
  • Toplumcu bir sanat çizgisindedir.
  • Vatan, millet, özgürlük kelimelerini edebiyatta ilk kullanan kişidir.
  • Tiyatroları oldukça ses getirmiştir. Tiyatroyu bir eğlence ve halkı bilinçlendirme aracı olarak görmüştür.
  • Romantizmin etkisindedir.
  • Eserleri:
    ilk tarihi romanımız; Cezmi
    İlk edebi romanımız; İntibah
    Tiyatroları : Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela,Celalettin Harzermşah
    Eleştiri eserleri: Renan Müdafenamesi, Tahrib-i Harabat (Ziya Paşa'ya karşı)
    İrfan Paşa'ya Mektup, Takip
    Diğer eserleri: Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Evrakı Perişan

ZİYA PAŞA (1825-1880)

  • İlk edebiyat tarihi taslağı sayılan "Harabat"eserini yazmıştır.
  • Halk şiirinin ve dilinin gerçek edebiyatımız olduğunu belirten "Şiir ve İnşa"adlı makalesini yazmasına rağmen kendisi böyle davranmamıştır.
  • Biçimce eski içerikçe yeni olmaya gayret göstermiştir.
  • Terkib-i bent, terci i bent'leri meşhurdur.
  • Bir çok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılmıştır.
  • Eserleri: Zafername, Harabat, Eş'ar-ı Ziya, Defter-i Amal, Terkib-i Bent, Terci-i Bent

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)

  • Halk için roman geleneğini benimsemiştir.
  • Halkın anlayacağı bir dilde ve onları ilgilendiren konularda eserler vermiştir.
  • İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan :"Letaif-i Rivayet"i yazmıştır.
  • Romantizmden etkilenmiştir.
  • En üretken yazarımız odur. "Yazı makinesi" olarak da bilinir. 36'sı roman olmak üzere 200'e yakın eseri vardır.
  • Eserlerinden bazıları: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Bey ve Rakım Efendi, Yer Yüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında...

ŞEMSETTİN SAMİ ( 1850-1904 )

  • Devrinin en büyük dil bilgini sayılmıştır.
  • İlk romanımız olan: Taaşşuk-u Talat ve Fitnat adlı eseri yazmıştır.
  • Kamus u Türkî adlı sözlüğü yazmış.
  • Kamus u Fransevi ve Kamus-ı Alam'ı yazmıştır.

AHMET VEFİK PAŞA (1829-1892)

  • Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı sayılır.
  • Bursa'da kendi adıyla tiyatro kurmuştur.
  • Halkın tiyatroyu sevmesi için özellikle Moliere'den çeviriler yapmıştır.
  • Eserleri: İnfiali Aşk, Dudu Kuşlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Kadınlar Mektebi ,Şecere-i Türk eserlerinden bazılarıdır.

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ (1876-1895)

  • Bireysel konulara dönülmüştür.
  • Sanat, sanat içindir, görüşü benimsenmiştir.
  • Dil oldukça ağırlaştırılmıştır.
  • Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.
  • Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar.
  • Gazetecilik, ilk dönemdeki toplumsal etki ve işlevini yitirir. Gazetelerdeki siyasal ve toplumsal içerikli yazılar yerini günlük sıradan olaylara bırakır. Toplumsal makalenin yerini de edebi makale alır.
  • Birinci dönemdeki gibi hece denenmekle birlikte aruz yine egemenliğini sürdürmüştür. Birinci dönemde de kullanılan Divan edebiyatı nazım biçimleri bırakılmaya başlanmıştır.
  • Şiirin konusu genişletilmiş; ölüm, karamsarlık, aşk, felsefi düşünceler tema olarak seçilmiştir. Sanatçılar, "Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir." anlayışını savunmuşlardır. Bu dönem şiiri Servet-i Fünun şiirine de esin kaynağı olmuştur.
  • Roman ve öykü tekniği daha da gelişir. Birinci dönem göre daha nitelikli ürünler vermeye başlamıştır. Betimlemeler ilk döneme göre daha da ölçülüdür. Realizm akımının etkisiyle gözleme önem verilmiş, olay ve kişiler daha gerçekçi anlayışla anlatılmıştır.
  • Nabizade Nazım naturalizmden, Recaizade Mahmut Ekrem ve Samipaşazade Sezai realizmden, Abdülhak Hamit Tarhan ise romantizmden etkilenmiştir.
  • Tanzimatın ikinci döneminde ürünler veren Muallim Naci Divan edebiyatının tek savunucusudur.
  • Tanzimat'ın ikinci kuşak sanatçıları: Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım, Muallim Naci, Direktör Ali Bey ve Ahmet Cevdet Paşa'dır.

İKİNCİ DÖNEM TANZİMAT EDEBİYATININ SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)

  • İlk realist romanımız olan: Araba Sevdası'nı yazmıştır.
  • Tevfik Fikret'in akıl hocasıdır.
  • Muallim Naci ile uzun yıllar süren "eski-yeni" kavgasında yeniyi savunmuştur.
  • "Sanat sanat içindir ve kafiye kulak içindir." görüşünü benimsemiştir.
  • Oğlu Nijat Ekrem'in ve diğer iki çocuğununun ölümü onu bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır.
  • "Her güzel şey şiirin konusudur." diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır.
  • Muallim Naci'nin Demdeme'sine karşılık Zemzeme adlı kitabı yazmıştır.
  • Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat (Süreksiz Sevinç)
  • Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher, Tefekkür, Yadigâr-ı Şebap
  • Romanları: Araba Sevdası, Muhsin Bey
  • İnceleme: Talim-i Edebiyat adlı eseri onun edebiyata dair görüşleri içeren en önemli eseridir. Takdir-i Elhan         

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN ( 1852-1937)

  • Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir.
  • Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine" şairi azam" (büyük şair) lakabı verilmiştir.
  • Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır.
  • Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır.
  • Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, İçli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte )
  • Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir.
  • Makber, Ölü, Bunlar O'dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır.

MUALLİM NACİ (1850-1893)

  • Recaizade Mahmut Ekrem'le eski- yeni kavgasında eski'yi savunmuştur.
  • Batılı tarzda şiirler de yazmıştır.
  • Dili ağırdır ;ancak başarılıdır.
  • Eserleri: Ateşpare, Füruzan (bkz. Füruzan kimin eseri?), Şerare (şiir) Demdeme, Muallim (eleştiri), Islahat-ı Edebiye (sözlük)

NABİZADE NAZIM (1862-1893)

  • İlk köy romanımız kabul edilen: Karabibik'i yazmıştır.
  • Realizm, natüralizm'in öncülerinden sayılır.
  • İlk psikolojik roman denemesi sayılan: Zehra'yı yazmıştır.

TANZİMAT EDEBİYATINDA ROMAN ve HİKÂYE

  • Bütün eserler teknik açıdan zayıftırlar.
  • Duygusal ve acıklı konular işlenmiştir.
  • Yazarlar olaylara müdahalede bulunmuştur.
  • Eserlerde karakter oluşturulamamıştır. Genellikle ya iyi ya da kötü özellik taşıyan tipler kullanılmıştır.
  • İyiler eserlerin sonunda mükâfat alırlar, kötüler de cezalarını alırlar.
  • Tanzimat ikinci dönemin sanatçıları birinci döneminkilere göre daha başarılı olmuştur.

Ayrıca bkz.Tanzimat Edebiyatında Hikâye ve Roman

TANZİMAT EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ

  • Bu dönemde genellikle "eski- yeni" kavgasına dayanan eleştiriler olmuştur.
  • Namık Kemal'in Ernest Renan'ı eleştiren Renan Müdafaanamesi bu dönemin önemli eserlerindendir.
  • Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem arasındaki Demdeme - Zemzeme tartışması da bu dönemin önemli örneklerindendir.

TANZİMAT EDEBİYATINDA TİYATRO

  • Tiyatro ilk defa bu dönemde görülmeye başlanmıştır.
  • İlk tiyatro örneği Şinasi'nin Şair Evlenmesi'dir.
  • İlk dönemin sanatçıları tiyatroyu bir eğitim aracı olarak görmüşlerdir.
  • İkinci dönemin sanatçıları da tiyatroyu eğlence olarak görmüşler; ancak onların tiyatroları oynanmak için değil okunmak için yazılmışlardır.

Ayrıca bkz.->